اثبات ولایت و امامت امیرالمومنین علی علیه السلام
دکتر محمد هادی قندهاری
بخش سوم
موضوع: بررسی آیه ولایت (إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ…)
فایل تصویری
فایل صوتی
متن پیاده شده به زبان انگلیسی
متن پیاده شده به زبان گجراتی
متن پیاده شده:
بسم الله الرّحمن الرّحیم
در بحث گذشته، به بررسی آیات امامت در قرآن به نحو ظاهر یا باطن پرداختیم. در ادامه لزوم وجود حجت در هر زمان از منظر قرآن و روایات را بررسی کردیم.
در این جلسه، در زمینه آیات امامت قرآن به بررسی اولین و مهمترین آیه یعنی آیه ولایت می پردازیم:
قرآن در سوره مائده آیه ۵۵ و ۵۶ می فرماید:
إنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَوةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكَوةَ وَ هُمْ رَاكِعُونَ وَ مَن يَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَلِبُون
▫️ سرپرست و ولىّ شما، تنها خداست و پيامبر او و آنها كه ايمان آوردهاند؛ همانها كه نماز را برپا مىدارند، و در حال ركوع، زكات مىدهند. و كسانى كه ولايت خدا و پيامبر او و افراد باايمان را بپذيرند، پيروزند؛ (زيرا) حزب و جمعيّت خدا پيروز است.
در بررسی این دو آیه که مشهور به آیه ولایت هستند ، ابتدا به برخی از مفردات آیه، از نظر تفسیری و سپس به شأن نزول آیه می پردازیم. در ادامه به برخی شبهات مفسرین اهل سنت برای دور کردن این آیه از ولایت امیرالمومنین علیه السلام خواهیم پرداخت و به آن شبهات پاسخ می دهیم .
مفردات و تفسیر آیه:
نکته اول: این آیه شریفه با لفظ انما شروع شده است، انما در اصطلاح از ادات حصر است، یعنی در مقام ترجمه و فهم باید در اول آیه لفظ منحصرا یا فقط و فقط و الفاظی مشابه این را باید افزود.
پس لفظ انما در این آیه ولایت را در سه نفر محصور می کند:
1. خدا
2. پیغمبر صلوات الله علیه
3. و الذین آمنوا با آن وصفی که در آیه آمده است.
بنابراین دیگرانی همچون پدر یا همسر یا قیم یا فقیه که اینها اجمالاً ولایتی بر مردم دارند، ولایتشان زیر مجموعه یکی از این سه تا است. بیرون از خدا و پیغمبر و الذین آمنوا کسی بر امت ولایت ندارد . کس دیگری بر مردم ولایت ندارد، خلفای بنی امیه ولایت ندارند، بنی العباس ولایت ندارند، بقیه حکام و سلاطین بر مردم ولایت ندارند، مگر این که ولایت آنها ذیل ولایت الله یا ولایت رسول الله یا ولایت الذین آمنوا قرار بگیرد.
نکته دوم: در آیه تنها یک لفظ ولی برای سه مورد به کار رفته است، یعنی ولایت خدا همان معنایی را دارد که ولایت پیغمبر و ولایت خدا و پیغمبر همان معنایی را دارد که در الذین آمنوا آمده است.
ولایت خدا چیست؟ ولایت، حاکمیت است. خدا حاکم بر همه خلایق است.
ولایت پیغمبر چیست؟ ولایت پیامبر ، اولویت است. قرآن صریحاً می فرماید :
💎 النَّبِيُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ ( أحزاب : 6 )
▫️پیغمبر اولویت بر همه افراد مومن نسبت به آن ها دارد.
چون ولایت خدا ولایت حاکمیت است و ولایت پیغمبر ولایت حاکمیت و اولویت است، همین ولایت در افراد مومن هم وجود دارد، پس آن ها هم حاکمیت و اولویت بر مردم خواهند داشت.
نکته سوم: الذین آمنوا در این آیه شریفه با یک عبارت توصیفی محدود شده است، یعنی شامل همه افراد مومن نمی شود. آن افراد مومنی که نماز را برپا می دارند و در حال رکوع زکات می پردازند. بنابراین الذین آمنوا از آن گستره‌ای که دارد و شامل همه افراد مومن می شود، با این وصف محدود می شود و اشاره به فرد یا افراد مشخصی دارد که از شأن نزول آیه در روایت جناب ابوذر مشخص می‌شود که وجود مقدس امیرالمومنین حضرت علی علیه السلام هستند.
نکته چهارم: زکات در این آیه منظور زکات واجب نیست، منظور زکات مستحب یا صدقه دادن به فقیر است. دانشمندان و مفسرین اهل سنت هم در ذیل این آیه زکات را در این آیه به همین معنا گرفته‌اند.
نکته پنجم: در آیه دوم تولّی از باب تفعّل در معنای پذیرش یک حکم است. تولّی یعنی قبول ولایت ، بنابراین و من یتولی الله و رسوله و الذین آمنوا ، یعنی کسی که ولایت خدا، ولایت پیامبر و ولایت مومنینی که این آیه به آن ها اشاره دارد را قبول کند و به ولایت آنها اقرار و اعتراف کند.
نکته ششم: انتهای آیه ، فان حزب الله هم الغالبون، نشان می دهد که این گروه منتسب به خدا خواهند بود و غلبه نهایی از آن چنین افرادی ست.
شأن نزول:
در مقام شأن نزول مفسر بزرگ اهل سنت امام ثعلبی در تفسیر الکشف و البیان جلد چهارم روایتی از جناب ابوذر را درباره این آیه مطرح کرده است . نیز زمخشری مفسر بزرگ لغوی و ادیب سرشناس جامعه اهل سنت در تفسیر الکشاف بدون ذکر این حدیث شأن نزول این آیه را امیرالمومنین حضرت علی السلام دانسته است.
اباذر رحمه الله علیه چنین می گوید:
أما إني صليت مع رسول اللّه يوما من الأيام صلاة الظهر فدخل سائل في المسجد فلم يعطه أحد فرفع السائل يده إلى السماء و قال: اللهم اشهد إني سألت في مسجد رسول اللّه فلم يعطني أحد شيئا و كان علي راكعا فأومى إليه بخنصره اليمنى و كان يتختم فيها فأقبل السائل حتى أخذ الخاتم من خنصره و ذلك بعين النبي صلّى اللّه عليه و سلّم فلما فرغ النبيّ صلّى اللّه عليه و سلّم من الصلاة فرفع رأسه إلى السماء و قال:«اللهم إن أخي موسى سألك، فقال: رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي … وَ اجْعَلْ لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي هارُونَ أَخِي اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي الآية، فأنزلت عليه قرآنا ناطقا سَنَشُدُّ عَضُدَكَ بِأَخِيكَ وَ نَجْعَلُ لَكُما سُلْطاناً اللهم و أنا محمد نبيّك و صفيّك اللهم ف اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي … وَ اجْعَلْ لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي عليا أشدد به ظهري»
قال أبو ذر: فو اللّه ما استتم رسول اللّه الكلمة حتى أنزل عليه جبرئيل من عند اللّه، فقال: يا محمد اقرأ، فقال: و ما أقرأ؟ قال: اقرأ إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ، إلى راكِعُونَ.
الكشف و البيان (تفسير ثعلبى)،ج4 ، ص 80
روزی از ایام در مسجد نماز می‌خواندیم . فقیری وارد مسجد شد و از مردم تقاضای کمک کرد. حضرت علی علیه السلام در حال نماز و در حین رکوع بودند. از برخی روایات دیگر بر می‌آید که این نماز از نوافل نماز ظهر قبل از نماز واجب بوده است . حضرت علی علیه السلام با انگشت کوچک شان که این انگشت مزین به انگشتری بود، به آن فقیر اشاره کردند و آن فقیر جلو آمد و آن انگشتر را از انگشت آن حضرت درآورد و به این ترتیب وصف این آیه با چنین صدقه‌ای در آنجا محقق شد. این جا بود که این آیه شریفه بر پیغمبر نازل شد :
انما ولیکم الله و رسوله …. یعنی آن مومنینی که در حین رکوع نماز به فقیر صدقه می دهند. لذا است که نزول این آیه در شأن امیرالمومنین علیه السلام با استناد به این روایت که تفاسیر متعددی از اهل سنت این روایت را یا نقل یا به اشاره آورده اند ، قطعی است.
خدایا به حق اسم اعظمت در قرآن امیرالمومنین علی علیه السلام ، امر فرج امام زمان علیه السلام را برسان.
بازگشت به صفحه “اثبات ولایت و امامت امیرالمومنین علی علیه السلام“
ثبت دیدگاه