زیارت قبور از نظر ابن قیم جوزیه

مأخذ من در این نوشتار کتاب «الروح» تألیف «ابن قیم الجوزیه» (چاپ چهارم، دار ابن کثیر (دمشق – بیروت) به تحقیق یوسف على بدیوى) است. انتخاب این کتاب به خاطر بزرگى و جلالت شأن مؤلف آن در نزد اهل سنت است.
ابن قیم الجوزیه در سال ۶۹۱ قمری زاده شده، حنبلى مذهب و از شاگردان ابن تیمیه است. روش فکرى وی با استادش ابن تیمیه، متفاوت بوده، ابن تیمیه تند مزاج و ابن قیم معتدل‏ بوده است. او همراه ابن تیمیه زندانى شد و پس از کشته شدن وى از زندان آزاد گشت (ابن تیمیه به فتوای قضات و علماء سنی زندانی و اعدام شده است).
(برگرفته شده از مقدمه یوسف على بدیوى بر کتاب الروح، صص ۹-۵۲)

کتاب «الروح» مشتمل بر ۲۱ مسئله درباره روح است. ابن قیم در اولین مسئله این کتاب به موضوع ذیل پرداخته است :
\”آیا مردگان از زیارت زندگان و سلام آنها بر ایشان آگاه مى‏شوند؟\”
(الروح، مسئله اول، صص ۵۳-۷۰)
پاسخ ابن قیم به پرسش فوق مثبت است. وی با ذکر احادیث متعدد از رسول خدا(ص)، اقوال و آراى صحابه و علماى اهل سنت و سیره عملى صحابه در رفتن به زیارت قبور و رؤیاهایى از صحابه در این باره، در مقام اثبات این مدعا بر آمده، از مجموع آنها چنین نتیجه‏گیرى کرده است :
۱- پیشینیان بر این امر اجماع دارند.
۲- اخبار و احادیث در صحت آن متواتر است.
۳- خطاب به مردگان به منزله خطاب به اشخاص شنوا و فهیم است.
۴- مردگان پاسخ سلام زندگان را مى‏دهند، هر چند که زندگان نفهمند.
۵- کاربرد لفظ \”زائر\” در عرب دالّ بر این است که \”مزور عنه\” حی و زنده و شنواست و نسبت به زیارت زائر آگاه است.
۶- میت پس از دفن با تشییع کنندگان خود انس مى‏گیرد.
۷- میت از زیارت قبرش توسط زندگان شادمان و مسرور مى‏شود.
۸- خواندن قرآن بر سر قبر جایز است و گذشتگان بر این امر سفارش کرده‏اند.
۹- عبدالله بن عمر، احمد بن حنبل و شافعى مطلب فوق را تأیید کرده‏اند.
۱۰- احدى بر پیامبر(ص) سلام نمى‏کند، مگر اینکه رسول خدا(ص) متوجه سلام او شده و پاسخ سلام وی را می‏دهد.
۱۱- مردگان از اصلاح بازماندگانشان در دنیا شادمان می‏شوند.
۱۲- مجاهد (مفسر بزرگ سنى) مطالب فوق را تأیید کرده است.

 موارد فوق خلاصه سخنان ابن قیم در مسئله اول کتاب الروح است. پاره‏اى از شواهد وى در اثبات موارد فوق :
۱-  فقال ابن عبدالبر : ثبت عن النبى(ص) انه قال :
\”ما من مسلم یمرّ بقبر اخیه کان یعرفه فى الدنیا فیسلّم علیه الا ردّ اللَّه علیه روحه حتى یردّ علیه السلام.\”
رسول خدا فرمودند : \”هیچ مسلمانى نیست که بر مدفن برادرش ـ که او را در دنیا مى‏شناخته است ـ بگذرد و به او سلام کند، مگر اینکه خداوند روح او را باز مى‏گرداند تا سلام وى را پاسخ گوید.\”

۲- صحیحین نقل کرده‏اند که در زمان جنگ بدر اجساد مشرکان را در چاهى انداختند و پیامبر آمد و نزد ایشان ایستاد و آنان را به نامهایشان صدا زد و فرمود : \”آیا وعده پروردگارتان را حق یافتید؟ همانا من آنچه پروردگارم به من وعده کرده بود، حق یافتم.\” در این هنگام عمر به رسول خدا(ص) عرض کرد : \”آیا کسانى را مورد خطاب قرار می‏دهی که پوسیده‏اند؟\” پیامبر(ص) فرمود : \”سوگند به خدایى که مرا برانگیخت، شما از ایشان، بدانچه مى‏گویم، شنونده‏تر نیستید؛ لیکن آنها قادر به پاسخ دادن نیستند.\”
(صحیح بخاری، ۷ / ۳۰۰-۳۰۱ و مسلم / ۲۸۷۳ )

۳-  پیامبر(ص) فرمود : \”بی‌گمان، میت صداى کفش تشییع کنندگانش را هنگام بازگشت از نزد وى، مى‏شنود.\”
(بخارى (۳ / ۳۰۵) – مسلم (۲۸۷۰) – ابوداوود (۳۲۳۱) – نسائى ( ۴ / ۹۶-۹۷) و احمد (۲ / ۳۴۷ و ۴۴۵ ، ۳ / ۱۲۶ و ۲۳۳) (

۴ – پیامبر(ص) به افراد امتش فرموده بود که هر گاه بر اهل قبور سلام مى‏کنند، این گونه بگویند : \”السلام علیکم دار قوم مومنین\”.
(مسلم/ ۲۴۹)
آن گاه ابن قیم می‌افزاید:
\”و این خطاب براى کسى است که مى‏شنود و مى‏فهمد و اگر این طور نبود، این خطاب به منزله خطاب به معدوم و جماد مى‏بود.\”

۵-  پیامبر (ص) فرمود : \”هیچ کس به من سلام نمى‏کند مگر اینکه خداوند روح مرا باز مى‏گرداند تا سلام او را پاسخ گویم.\”
(سنن ابى داود / ۲۰۴۱)

۶ – سلیمان بن نعیم مى‏گوید، پیامبر را در خواب دیدم و به او گفتم : \”یا رسول اللَّه هؤلاء الذین یأتونک و یسلّمون علیک أتفقه منهم؟ قال : نعم و أردّ علیهم\”.
اى رسول خدا اینهایى که نزد شما مى‏آیند و به شما سلام مى‏کنند، آیا سلام ایشان را می‏فمهید؟ حضرت فرمودند : \”بلی و ایشان را پاسخ می‏گویم.\”

بنابراین، بر اساس کتاب «الروح» ابن قیم، زیارت قبور انبیا و اولیای خدا نه تنها شرک و بدعت نیست، بلکه از سنتهای حسنه و نیکوی اسلامی است که رسول‌خدا(ص)‌ مسلمانان را همواره بدان ترغیب و تشویق می‌فرموده است.