زبان حکیم
اگر انسان پیش از آن که شروع به سخن گفتن کند، در محتوا و انگیزه و نتیجه سخنان خود کمى فکر کند، از بسیاری پیشامدهای ناگوار جلوگیری شده و بسیارى از لغزشهاى زبان و گناهان از انسان دور میشود. زیرا نسنجیده و یا بى مطالعه سخن گفتن، انسان را در انواع گناهان که از این عضو مخصوص سرچشمه مىگیرد، غوطه ور مىسازد!
در همین رابطه، در فرازى ارزشمند از امام حسن عسکرى (علیه السلام) چنین مى خوانیم:
” قلب احمق در دهان او و دهان شخص حکیم در قلب اوست.”(۱)
بیشک مراد از قلب در این کلام نورانی همان عقل و فکر است، و بودن زبان در جلوی قلب، یا در عقب آن، کنایه از تفکّر و اندیشه درباره محتواى سخن یا عدم آن است.
در توضیح این عبارت گفته شده که عاقل زبانش را به کار نمىگیرد مگر بعد از مشورت با عقل خویش و فکر و دقت، ولى انسان احمق سخنانى که بر زبانش جارى مىشود و حرفهایى که بدون دقت مىگوید، بر مراجعه به فکر و اندیشه و توجه به عواقب سخن پیشى مىگیرد. بنابراین گویا زبان عاقل پشت قلب او قرار گرفته و قلب احمق پشت زبان اوست.(۲)
لذا رهیافت عبارت لطیف آن حضرت چنین است که انسان عاقل نخست اندیشه مىکند و بعد سخن مىگوید، در حالى که انسان احمق نخست سخن مىگوید و بعد در اندیشه فرو مىرود. به همین دلیل سخنان انسان عاقل حساب شده، موزون، مفید و سنجیده است، ولى سخنان احمق ناموزون و گاه خطرناک و بر زیان خود اوست.
به راستى چه مىشد اگر همیشه ما پیش از آغاز سخن، به نتایج و محتوای سخنان خود مىاندیشیدیم و زیانبار بودن آن سخن و یا خطر هتک حرمت یک مؤمن، همچنین پیامد حمایت از ظالم و مانند آن را مورد بررسی قرار میدادیم و در راستای کسب رضای خداوند، تحقق امر به معروف و نهى از منکر و حمایت از مظلوم و مبارزه با ظالم، و خشنودى خدا اندیشه و سخن خود را به کار میگرفتیم!
(برگرفته از آثار آیت الله مکارم شیرازى(۳))
____________________________________
پاورقیها:
۱- “قلب الاحمق فى فمه و فم الحکیم فى قلبه” (تحف العقول، صفحه ۴۸۹؛ بحارالانوار جلد ۷۵، صفحه ۳۷۴)
۲- این توضیح توسط مرحوم سید رضی در شرح حکمت ۴۰ نهج البلاغه ارائه شده است.
۳- این متن با بهرهگیری از آثار و اندیشههای آیت الله مکارم شیرازی (دو کتاب اخلاق در قرآن و پیام امام امیرالمومنین (علیه السلام)) توسط معاونت تحریریه بخش پژوهش دفتر ایشان تنظیم شده است.
ثبت دیدگاه