ولادت امام حسن مجتبی علیه السلام: شناخت حق و عدم پیروی از آن
“شناخت حق و عدم پیروی از آن”
انسانها در زندگی علاقهمند به تامین سعادت خویش هستند و عموماً برای دستیابی به آن نهایت تلاش خود را به کار میگیرند. دستیابی به سعادت بر دو مرحله استوار است: ابتدا شناخت حق و در مرحله بعدعمل در مسیر حق از طریق راههای صحیح و شایسته.
گاهی حق و مصادیق آن روشن است؛ اما فرد به دلایل مختلف مانند منافع مادی، هوای نفس، تشخیص نادرست مسیر و… از مسیر اصلی منحرف شده و خود را در جبهه یاران باطل و دشمن حق جای میدهد. در آیات قرآن اشاره به این مطلب شده است که برخی از منکرین پیامبران، دلیل اصرار بر افکار و اندیشههای باطل خود را ـ علیرغم روشن بود حق برایشان ـ تبعیت از آراء و رویه پدران خویش معرفی مینمودند و بدین طریق در گمراهی فرو میرفتند.(۱)پیروى وقتى نیکو و بجاست، که پیروى شدگان بر حق باشند و اگر آنان، خود باطل باشند، متعاقباً پیروى از ایشان افراد را به شقاوت و عذاب میکشاند. همچنین بهانههای افراد برای عدم تبعیت از حق نیز متناسب با زمان و شرایط، صورتهای گوناگونی به خود میگیرد و بعضاً فضای خانواده، دوستان یا جامعه، شهوتپرستی، شهرتطلبی، ثروت اندوزی و… مانع پیروی از حق میشوند.
داستان زیر از زندگانی امام حسن مجتبی (علیه السلام) بر همین نکته تاکید دارد که اگر چه حقانیت و فضائل اهلبیت (علیهم السلام) همچون آفتاب، روشنایی و درخشندگی دارد و اعتراف به این برتری نزد عموم افراد وجود داشته، اما این شناخت لزوماً به قدم گذاشتن در مسیر ایشان نمیانجامد.
«رجاء بن ربیعه» گوید:
در مدینه، مسجد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در میان حلقهای که در آن ابوسعید و عبدالله بن عمروعاص(۲) بودند، نشسته بودم. ناگهان حسن بن علی (علیه السلام) از کنار ما عبور نمود و سلام کرد. همگی پاسخ سلام او را گفتند جز عبدالله بن عمرو که ساکت ماند. او فوراً به دنبال امام حسن (علیه السلام) رفت و عرض کرد: “درود و رحمت خداوند بر شما باد”، و پس از آن به ما گفت: “او محبوبترین اهل زمین در نزد اهل آسمانهاست، به خدا سوگند از شبهای صفین(۳) تا کنون با او سخن نگفتهام!”
ابو سعید رو به عبدالله گفت: “آیا نمیآیی با هم نزد او رویم و از او عذرخواهی کنی؟”
گفت: “آمادهام” و از جا برخاست. ابوسعید بر آن حضرت وارد شد و اجازه خواست. به او اجازه فرمود و سپس برای عبدالله بن عمرو اجازه طلبید. به او هم اجازه فرمود و وارد شد.
ابوسعید به عبدالله بن عمرو گفت: “آن گفتاری را که هنگام عبور حسن بن علی (علیه السلام) برای ما گفتی اکنون بازگو”.
گفت: “آری؛ من گفتم او محبوبترین انسان روی زمین در نزد اهل آسمان است.”
امام حسن (علیه السلام) گفت: “اگر میدانستی که من از همه اهل زمین در نزد اهل آسمان محبوبترم، پس چرا به جنگ ما آمدی یا باعث زیاد شدن دشمنان ما در جنگ صفین شدی؟”
عبدالله گفت: “به خدا سوگند نه به خاطر سیاهی لشکر آمدم و نه همراه آنها شمشیری زدم. بلکه به همراه پدرم حاضر شده بودم.”
امام حسن (علیه السلام) گفت: “آیا نمیدانی هیچ مخلوقی در فرمانی که به معصیت خداوند میدهد نباید اطاعت شود؟” (اطاعت از هر کسی باید دائر بر مدار اطاعت خدا باشد و خارج از محدوده اطاعت خدا، از هیچ کس نباید اطاعت کرد)…(۴)
«برگرفته از کتاب: “امام مجتبی (علیه السلام)، روح قلب مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم)“، نوشته: “مرحوم آیت الله احمد رحمانی همدانی” (با اضافات)»(۵)
_______________________________
پاورقی:
۱- “وإذا قیل لهم اتبعوا ما أَنزل الله قالوا بل نتبع ما وجدنا علیه آباءنا أَولو کان الشیطان یدعوهم إلى عذاب السعیر ؛ و هرگاه به آنان گفته شود: آنچه را خدا نازل کرده پیروى کنید. گویند: بلکه ما آنچه را پدرانمان را بر آن یافتهایم پیروى خواهیم کرد. آیا اگرشیطان آنان را به عذاب فروزان فرا خواند (باز هم باید از او تبعیت کنند؟)” )سوره لقمان، آیه ۲۱)
(در تفسیر قمی در حدیثی از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که این آیه در مورد «نضر بن حارث» نازل شده است. او با نقل داستانهای شاهان ایران قصد داشت با قرآن مقابله کرده و مردم را از اطراف پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) پراکنده سازد.
۲- «عبدالله ابن عمروعاص» یکی از کسانی است که در جنگ صفین در سپاه معاویه بوده است. این بیت شعر “فقالوا لنا إنا نرى أن تبایعوا *** علیاً فقلنا، بل نرى أن تضاربوا؛ به ما گفتند نظرمان آن است که با على بیعت کنید *** اما نظر ما آن است که شما را بکشیم”، از وی در کتب اهل سنت مانند المصنف تالیف ابن أبی شیبه، جلد ۶، صفحه ۱۷۹؛ المستدرک على الصحیحین، جلد ۳، صفحه ۵۲۷؛ مجمع الزوائد، جلد ۷، صفحه ۲۴۰؛ أسد الغابه، جلد ۴، صفحه ۳۲۸ آمده است. پدرش عمروعاص یکی از نزدیکترین و زیرکترین افراد در دستگاه معاویه بود که برای خاتمه جنگ ماجرای حکمیت و بر سر نیزه کردن قرآنها را به راه انداخت.
۳- در سال ۳۷ هجری نبردی میان امیرالمؤمنین (علیه السلام) و معاویه در محلی به نام صفین رخ داد. در آغاز خلافت امیرالمؤمنین (علیه السلام)، ایشان معاویه را از کارگزاری شام معزول و شخصی را جانشین وی کرد. اما معاویه نپذیرفت و به جنگ با حضرت پرداخت.
همین که سپاه امام (علیه السلام) در شرف پیروزی قرار گرفت، با پیشنهاد “عمروعاص”، سپاه معاویه قرآنها را بر سر نیزه کرده و خواستار حکمیت شدند. با دیدن این صحنه گروهی از سپاه عراق جنگ را ترک کردند. امام (علیه السلام) “مالک اشتر” و یا “عبدالله بن عباس” را برای نمایندگی و حکمیت انتخاب نمود؛ اما گروهی که جنگ را ترک کرده بودند، نپذیرفتند و “ابوموسی اشعری” را برگزیدند. بنابراین تعیین خلیفه به حکمیت میان عمروعاص و ابوموسی اشعری سپرده شد، لکن با بی کفایتی ابوموسی و زیرکی عمروعاص خلافت به معاویه سپرده شد و امیرالمؤمنین (علیه السلام) از آن عزل گردید.
از آن پس خوارج با دست مایه قرار دادن این ماجرا که زمینه ساز جنگ نهروان گردید، مدعی این مطلب شدند که “حکمیت تنها سزاوار خداوند است.” آنها از امام خواستند تا با رها کردن مسأله حکمیت که به پندار آنان منجر به کفر شده، توبه کند. امام نیز با استناد به آیه «اوفوا بالعقود» فرمودند: “ما چیزی را که پذیرفته‌ایم نقض نمی‌کنیم. من از آغاز با این حکمیت مخالف بودم، بعد نیز که به اجبار مردم به آن تن دادم، شرط کردم که اگر آنها به کتاب خداحکم کردند، به حکم آنها پایبند باشم، زیرا ما حکمیت قرآن را پذیرفته ایم نه حکمیت رجال را.” (أنساب الاشراف، صفحه ۳۴۹؛ ارشاد، جلد ۱، صفحه ۲۷۰، مناقب جلد ۳، صفحه ۱۸۹)
۴- مجمع الزوائد، جلد ۹، صفحه ۱۷۶؛ ملحقات احقاق الحق، جلد ۳۳، صفحه ۵۴۵٫
۵- متن فوق برگرفته از ترجمه فارسی این کتاب توسط آقایان محمد ظریف و غلامرضا توکلی میباشد.
ثبت دیدگاه