توقيع

«توقيع» در لغت به معناي امضا کردن نامه و فرمان و نشان کردن نامه و منشور وهمچنين نوشتن عبارتي در ذيل نامه و کتاب است.

در کتاب‌هاي روايي، فقهي و تاريخي شيعه نيز، توقيع به قسمتي از نوشته‌هاي ائمه اطهار عليهم السلام اطلاق شده است. البته عمدۀ آن توقيعات از سوي امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف  صادر گرديده است.

در کتاب کمال الدين شيخ صدوق و غيبت شيخ طوسي و احتجاج طبرسي و بحارالانوار مجلسي، حدود هشتاد توقيع از ناحيه مقدسه نقل شده است که محتواي آن‌ها، برخي خطاب به سفرا و نواب خاص است و برخي خطاب به علماء و فقهاست. برخي در پاسخ به سؤالات است و برخي در تکذيب و لعن کساني است که به دروغ ادعاي نيابت از طرف آن حضرت را داشتند.

سؤالي که معمولاً دربارۀ توقيعات، مطرح است، اين است که آيا آن‌ها به خط مبارک خود حضرت بوده يا آن که به املاي حضرت و خط ديگري است؟

بعضي‌ها معتقدند که کاتب آن توقيعات خود حضرت بوده است و حتي خط مبارکش ميان خواص اصحاب و علماي وقت معروف بوده و آن را به خوبي مي‌شناختند.[2] شيخ صدوق مي‌گفت: «توقيعي که به خط امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف  براي پدرم صادر شده بود، اکنون نزد من موجود است.»[3]

لکن در مقابل قرائني است که همه توقيعات به خط خود امام نبوده است. مثلاً ابو نصر هبه الله روايت کرده که توقيعات صاحب الامر به همان خطي که در زمان امام حسن عسکري عليه السلام صادر مي‌شد. به وسيله عثمان بن سعيد و محمدبن عثمان براي شيعيان صادر مي‌گشت.[4]

مي‌توان گفت که برخي توقيعات با خط مبارک خود امام صادر شده باشد و برخي ديگر با املاي امام و کتابت ديگري صادر شده باشد و اين هيچ خللي به اين که توقيعات از طرف، حضرت بقيه الله مي‌باشد، وارد نمي‌سازد.[5] و [6]

  ——————————————————————————–

1.علي اکبر دهخدا،لغت نامه،ج 5،ص 7145

[2]. بحارالانوار، ج 51، ص 349، کمال الدين، شيخ صدوق، ج 2، ص 160، حديث 3.

[3]. انوار نعمانيه، ج 3، ص 24.

[4]. بحارالانوار، ج 51، ص 346.

[5]. فرهنگ الفبايي مهدويت موعودنامه، تونه‌اي مجتبي، ص 233 ـ 234.

[6]. فرهنگ‌نامه مهدويت، سليميان خدامراد، ص 99 ـ 107.

مجله امان شماره 8