نماز اول وقت جایگاه ویژهای دارد و معصومان علیهم السّلام بر این موضوع تأکید فراوانی کردهاند؛در این مقاله به سیره و سخنان اهل بیت وحی در زمینه نماز اوّل وقت اشاره میکنیم.
1.سیره رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله
از عایشه در احوالات رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله نقل شده که گوید: «کان رسول اللّه یحدثنا و نحدثه فاذا حضرت(وقت)الصلاة فکانه لم یعرفنا و لم نعرفه شغلا باللّه عن کل شیء؛1 رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله با ما گفتگو میکرد و ما با او سخن میگفتیم،ولی چون وقت نماز فرا میرسید،نه او ما را میشناخت و نه ما او را میشناختیم.توجه به خدا،او را از هر چیزی باز میداشت».
از امیر مؤمنان علیه السّلام روایت شده: «کان رسول اللّه لا یوثر علی الصلاة عشاءا و لا غیره و کان اذا دخل وقتها لا یعرف اهلا و لا حمیما؛؛2چنان بود که خوراک شب و هیچ چیز دیگر را بر نماز مقدم نمیداشت و چنان بود که چون وقت نماز داخل میشد،گویا خانواده و دوستی را نمیشناسد». پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله در مورد آثار پایبندی به نماز اول وقت،فرمود: «ما من عبد اهتّم بمواقیت الصلوة و مواضع الشمس الا ضمنت له الروح عند الموت و انقطاع الهموم و الاحزان و النّجاة من النار؛3 هیچ بندهای به نماز اول وقت اهمیت نمیدهد،مگر اینکه من ضمانت میکنم که هنگام مرگ آرامش داشته باشد و غصهها از او رخت بربندد و از آتش جهنم رهایی یابد». پس طبق وعده رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله عاملان به این فریضه الهی و استقامتکنندگان در این راه، این پاداشهای ویژه را دارند:
1.به هنگام مرگ که یکی از سه حالت سخت انسان است،آرامش خاصی به روح او حاکم میشود.
2.غم و اندوه از روح و روان او رخت بر میبندد.
3.رهایی از آتش نصیب این بنده الهی میگردد. از آن حضرت نقل شده که: «لا یزال الشیطان یرغب من بنی آدم ما حافظ علی الصلوات الخمس فاذا ضیعن تجرأ علیه و اوقعه فی العظام».4
2.سیره حضرت علی علیه السّلام
امیر مؤمنان علیه السّلام میفرماید: «لیس احب الی اللّه عزوجل من الصلوة لا یشغلنکم عن اوقاتها شیء من امور الدنیا فإنّ اللّه عزوجل ذمّ اقواما فقال:الذین هم عن صلاتهم ساهون،یعنی انهم غافلون استهانوا باوقاتها؛5در نزد خدا عملی محبوبتر از نماز نیست.پس چیزی از امور دنیا شما را از اوقات نماز باز ندارد.پس به درستی خدای عزوجل اقوامی را مذمت کرده و سپس فرموده است:اینها غفلتکنندگانی هستند که توجه به اوقات نماز ندارند».
آن حضرت در بخش پایانی نامهاش خطاب به فرماندار مصر(محمد بن ابیبکر)این چنین آورده است: «…صلّ الصلواة لوقتها الموقت لها،و لا تعجّل وقتها لفراغ و لا توخرها عن وقتها لاشتغال و اعلم ان کل شیء من عملک تبع لصلاتک؛6نماز را در وقت خودش به جا آور،نه اینکه در فراغت و بیکاری زودتر از وقتش بخوانی و در وقت کار،آن را به تأخیر بیندازی.و بدان که تمام کردار خوبت در گرو نماز است».
اختصاص دادن اوقات مشخص برای نماز،تا آنجا اهمیت دارد که حضرت علی علیه السّلام در یکی از نامههایش به فرمانداران شهر آورده است: «اما بعد فصلّوا بالناس الظهر حتی تفی الشمس…؛7بعد از یاد خدا و درود؛نماز ظهر را با مردم وقتی بخوانید که آفتاب به طرف مغرب رفته و سایه آن به اندازه دیوار آغل بز گسترده شد. و نماز عصر را با مردم وقتی بخوانید که خورشید سفید است و جلوه دارد و پارهای از روز مانده و تا غروب میتوان دو فرسخ را پیمود.
نماز مغرب را با مردم زمانی بخوانید که روزهدار افطار و حاجی از عرفات به سوی منا کوچ کند.و نماز عشا را با مردم وقتی بخوانید که شفق پنهان شده و یک سوم از شب بگذرد.و نماز صبح را با مردم هنگامی بخوانید که شخص،چهره همراه خویش را بشناسد.و نماز جماعت را در حد ناتوان آنان بگذارید و فتنهگر مباشید».
دیلمی در ارشاد القلوب میگوید:«راجع به سیره امیر مؤمنان امام علی علیه السّلام در تاریخ آمده است که حتی آن بزرگوار در خلال جنگ مواظبت بر نماز اول وقت را فراموش نمیکرد؛چنان که آمده است:هنگامی که علی علیه السّلام در جنگ صفین سرگرم نبرد بود و در میان هر دو صف کارزار،پیوسته به آسمان نگاه میکرد تا ببیند کی ظهر شده تا نماز ظهر را بخواند.عبد اللّه بن عباس عرض کرد:یا امیر المؤمنین!این چه کاری است؟فرمود:آفتاب را مینگرم تا اگر وقت نماز رسیده،نماز بگزاریم. ابن عباس گفت:آیا اینجا وقت نماز است با این سرگرمی جنگ!حضرت فرمود:ما برای چه با این گروه میجنگیم؟مگر نه اینکه برای نماز است! تنها به خاطر نماز با آنها نبرد میکنیم و میخواهیم نماز برپا شود».8
نیز در حالات امیر مؤمنان علیه السّلام آمده است: «هنگامی که وقت نماز میرسید،رنگ از چهرهء امام علی علیه السّلام میپرید و میلرزید.پس به او گفته شد:چه شده است؟فرمود:وقت نماز فرا رسیده؛ وقت امانتی که خدا بر آسمانها و زمین و کوهها عرضه کرد،اما آنها از قبول آن دوری کردند و ترسیدند،ولی انسان آن را حمل کرد و من با ناتوانی خود نمیدانم که به خوبی از حمل آن بر میآیم یا نه».9 این روایت شریفه در منابع دیگر با تعبیر «یتململ»و«یتزلزل»به جای«تلون»و«تزلزل» آمده است.10
3.سیرهء امام حسین علیه السّلام
در تاریخ راجع به سید الشهداء نقل شده است: ابو ثمامه صیداوی(صائدی)که نام شریفش عمرو بن عبد اللّه است،چون دید هنگام زوال است،خدمت حضرت امام حسین علیه السّلام آمد و عرض کرد:یا ابا عبد اللّه!جان من فدای باد!میبینم که این لشکر به شما نزدیک شدهاند،لکن سوگند به خدا،تا من کشته نشوم،شما شهید نخواهی شد و دوست دارم این نماز ظهر را با شما بگزارم و آن گاه خدای را ملاقات کنم.حضرت سر به سوی آسمان بلند کرد و فرمود:نماز را به یاد آوری،خداوند تو را از نمازگزاران و ذاکران قرار دهد!آری،اینک اول وقت نماز است.آنگاه فرمود:از این قوم بخواهید دست از جنگ بردارند تا ما نماز گزاریم.11
در ادامه روایت آمده است: حصین بن نمیر-مرد تبهکاری که در روز عاشورا به امام حسین علیه السّلام زبان درازی کرد-فریاد زد:نماز شما قبول نیست.حبیب بن مظاهر فرمود: ای خیانتکار!نماز پسر رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله قبول نمیشود و نماز تو قبول میگردد؟…
عموم مورخان و ارباب مقاتل گفتهاند که سعید بن عبد اللّه حنفی،سینه و سر و صورت خود را سپر آن حضرت و یاران قرار داد تا نماز بخوانند. چون زخمهای بدن او فراوان شد و نتوانست روی پای خود بایستد،به زمین افتاد و در حالی که دعا میکرد،رو به سوی امام حسین علیه السّلام کرد و گفت:ای فرزند رسول خدا!به عهد خود وفا کردم؟ امام فرمود:بله تو پیشاهنگ ما(مقدم تر از من)در بهشت هستی.
4.سیرهء امام سجاد علیه السّلام
در حالات امام سجاد علیه السّلام آمده است که: «کان اذا حضرت الصلوة اقشعر جلده و اصفر لونه و ارتعد کالسعفة،چون وقت نماز میرسید، پوست بدن امام سجاد علیه السّلام میلرزید و رنگش زرد همچون شاخهء درخت میشد».12 به حضرت عرض کردند:چرا شما وقتی وضو میسازید،رنگ مبارکتان زرد میشود؟فرمود:«آیا نمیدانید که در خدمت چه فردی میایستیم»؟13
در روایتی از امام سجاد علیه السّلام نقل شده: «الذنوب التی ترد الدعا….تأخیر الصلوة المفروضات حتی تذهب اوقاتها؛یکی از گناهانی که مانع قبول دعا میشود(دعا را رد میکند)،تأخیر در نماز واجب است تا وقت آن بگذرد».
همچنین آن امام بزرگوار در دعاهای خود آورده اند: «خدایا!ما را به منزلت کسانی برسان که به مراتب نماز رسیدهاند و ارکان آن را حفظ نمودهاند و آن را در اوقاتش به پا میدارند؛همانند نسبت بنده و رسولت-که درود و رحمت تو بر او و خاندانش باد-مقرر نموده،در رکوع و سجود و همهء فضائل با کاملترین و تمامترین طهارت و رساترین مراتب خشوع به جا آوردهاند».14
5.سیره امام صادق علیه السّلام
از امام صادق علیه السّلام نقل شده است: «اذا صلیت صلاة فریضة فصلّ لوقتها صلاة مودع یخاف ان لا یعود الیها ابدا؛15 هنگامی که نماز واجب را میخوانی،در وقتش بخوان؛مانند کسی که نماز وداع میخواند و میترسد که بعد از این،توفیق خواندن نماز را نیابد».
نیز فرمود: «اختبروا اخوانکم بخصلتین فان کانتا و الاّ فاعرّب ثم اغرب محافظه علی الصلوات فی مواقیتها و البر بالاخوان فی العسر و الیسر؛16برادران دینی خود را با دو خصلت بسنجید.اگر این دو علامت در آنها بود(با آنها همراهی کنید)،و گرنه هرچه میتوانید از آنها فاصله بگیرید(آن دو نشانه عبارتاند از):1. محافظت بر نماز در وقت آن،2.نیکی به برادران دینی در سختی و راحتی».
امام صادق علیه السّلام نیز خطاب به یکی از یاران خود (ابن جندب)میفرماید: برای شیطان دامهایی وجود دارد که یکی از آنها،این است که انسان را از خدمت کردن به دیگران به ویژه برادران دینی باز میدارد.
دوم اینکه با خواب،کاری میکند که انسان به موقع نماز نخواند.17
آیت اللّه مصباح یزدی در توضیح این روایت میگوید: «آنچه انسان را مستقیما در میسر تقرّب الی اللّه به پیش میبرد،نماز است،وقتی انسان اهتمامی به خواندن نماز اول وقت نداشته باشد، به مسائل دین بیاعتنا میشود و کم،کم کارش به جایی میرسد که با دیدهء تمسخر به مناسک دین مینگرد؛همان طور که در قرآن آمده است: (ثم کان عاقبة الذین اسوی السوای ان کذبوا بایت اللّه و کانوا بها یستهزئون) ؛18«…سرانجام کار آنان که به اعمال زشت و کردار بد پرداختهاند و آیات خدا را تکذیب و تمسخر کردند».اگر انسان در این مسیر خطرناک قرار گرفت و به نماز اهمیت نداد، در واقع با این کار مقدمات کافر شدن خود را فراهم ساخته است».19
در سیرهء عملی امام ششم علیه السّلام آمده است: سدیر گفت:امام صادق علیه السّلام دستور داد که الاغ و استری را زین کردند،من سبقت گرفتم و بر الاغ سوار شدم تا احترام کرده باشم و آن حضرت سوار بر استر گردد.فرمود:اگر بخواهی،الاغ را در اختیار من بگذار.گفتم:استر برای شما مناسبتر و زیباتر است.من از الاغ پیاده شدم و بر استر سوار شدم و آن حضرت بر الاغ سوار شد…پیاده شدیم تا نماز را با هم بخوانیم.سپس فرمود:اینجا زمین شورهزار است و نماز در اینجا روا نیست(مکروه است). و از آنجا رفتیم و به زمین خاک سرخی رسیدیم و آماده نماز شدیم.در آنجا مردی جوان بزغاله میچراند.حضرت به من نگریست و به من فرمود: به خدا قسم!اگر تعداد شیعههای من به اندازهء این بزغاله بود،خانهنشینی من روا نبود.سپس پیاده شدیم و نماز خواندیم.پس از نماز،کنار بزغالهها رفتیم و شمردیم که هفت عدد بودند.20
6.سیره امام رضا علیه السّلام
راوی میگوید:حضرت رضا علیه السّلام برای استقبال برخی از طالبیین(دودمان ابوطالب)از شهر خارج شد و در این هنگام وقت نماز شد.(بلادرنگ)راه خود را به ساختمانی که در آن نزدیکی بود،کج کرد و کنار سنگی فرود آمد و فرمود:اذان بگو.من عرض کردم:درنگ کنیم تا یاران ما برسند.فرمود: خدایت بیامرزد!هیچ گاه نماز را از اول وقت بدون جهت به آخر وقت به تأخیر نینداز و همیشه بر تو باد که اول وقت را مراعات کنی.پس من اذان گفتم و نماز خواندیم.21
ترک جلسه به خاطر نماز
«صابئین»به حضرت یحیی گرایش دارند و برای ستارگان،تأثیر خاصی قائل هستند و نماز و مراسم ویژهای دارند و هنوز در خوزستان گروهی از آنان هستند.این فرقه،رهبری دانشمند ولی مغرور داشت که بارها با امام رضا علیه السّلام گفتگو کرد،ولی زیر بار نرفت.امام رضا علیه السّلام استدلالی کرد و او تسلیم شد و گفت:اکنون روح من نرم شده،حاضرم مکتب تو را بپذیرم.ناگهان صدای اذان بلند شد،امام رضا علیه السّلام جلسه را ترک کرد.مردم گفتند:فرصت حساسی است و چنین فرصتی پیش نمیآید!امام فرمود: اول،نماز.
او که این تعهد را از امام دید،علاقهاش بیشتر شد و بعد از نماز گفتگویش را تکمیل کرد و ایمان آورد.22
در روایتی از امام رضا علیه السّلام آمده است: «حافظوا علی مواقیت الصلوة فان العبد لا یأمن الحوادث و من دخل علیه وقت فریضه فقصر عنها متعمدا فهو خاطئ؛23 بر وقتهای نماز محافظت کنید؛چرا که بنده ایمن از حوادث نیست.و کسی که وقت نماز واجب بر او داخل میشود و عمدا کوتاهی کند،خطا کار است».
7.سیره امام حسن عسکری علیه السّلام
از ابوهاشم روایت است که حضور مبارک امام حسن عسکری علیه السّلام شرفیاب شدم،دیدم آن حضرت مشغول نوشتن کاغذی است.سپس وقت نماز رسید.امام آن کاغذ را بر زمین گذاشت و مشغول نماز شد.سپس دیدم که قلم میچرخد و روی کاغذ مینویسد تا رسید به آخر کاغذ.من چون این صحنه را دیدم،به سجده افتادم.وقتی حضرت از نماز خود فارغ شد،قلم را به دست گرفت و برای مردم اذن داد داخل شوند.24
سیرهء امام زمان(عج)
از کارهای مهمی که امام زمان پس از ظهور انجام میدهند،بر پا داشتن نماز و مطرح کردن آن در سطح جامعه و فرا خواندن مردم به سوی آن است. علاوه بر اصل نماز،اقامه نماز در اول وقت نیز مورد تأکید فراوان آن حضرت است.امام مهدی علیه السّلام میفرماید: «ملعون ملعون من أخّر العشاء الی ان تشتبک النجوم و ملعون ملعون من أخّر الغداء الی ان تنقضی النجوم؛لعنت شده و ملعون کسی است که نماز عشا را به قدری تأخیر اندازد که همهء ستارگان آسمان دیده شوند؛و ملعون کسی است که نماز صبح را به قدری تأخیر اندازد که ستارگان دیده شوند».25
این روایت،اهتمام امام زمان(عج)به نماز اول وقت را نشان میدهد و آن حضرت کسانی را که در نماز خود اهمال میکنند،به شدت سرزنش میکند و آنها را از رحمت خود دور میداند. در ملاقات و تشرفات به محضر آن حضرت نیز،تأکید ایشان بر«نماز اول وقت»نقل شده است.26
ثبت دیدگاه