اثبات ولایت و امامت امیرالمومنین علی علیه السلام
دکتر محمد هادی قندهاری
بخش هفتم
موضوع: آیه تبلیغ (فراز اول، نکات تفسیری از ظاهر آیه)
فایل تصویری
فایل صوتی
متن پیاده شده به زبان انگلیسی
متن پیاده شده به زبان گجراتی
متن پیاده شده:
بسم الله الرّحمن الرّحیم
در ادامه ی بحث به بررسی آیه ی تبلیغ به عنوان سومین آیه از آیات شریفه قرآن در مبحث امامت می پردازیم. قرآن در سوره مائده که سوره‌ای مدنی است در آیه ۶۷ خطاب به پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید:
يأَيهُّا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يهَدِى الْقَوْمَ الْكَافِرِين
ای پیامبر آن چه که از جانب پروردگارت بر تو نازل شده است به مردم ابلاغ کن که اگر این ابلاغ را انجام ندهی کاری از رسالت و ماموریت خودت را انجام نداده‌ای و خداوند تو را از شر مردم حفظ خواهد کرد به درستی که خدا افراد کفر پیشه را هدایت نخواهد کرد.
از این آیه به آیه تبلیغ تعبیر می کنند. بحث ما درباره ی آیه تبلیغ و ارتباط آن با بحث امامت طی سه فراز خواهد بود:
1. گفت و گوی تفسیری درباره مفردات و عبارات این آیه
2. شان نزول آیه
3. گفت و گو با اهل سنت در موضوع بحث این آیه
فراز اوّل: گفت و گوی تفسیری درباره مفردات و عبارات این آیه
نکته 1 : شروع این آیه در مورد پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با یا ایّها النّبی نیست. در برخی از آیات قرآن خدای متعال پیغمبر را با لفظ یا ایّها النّبی مخاطب قرار می دهد. اما در این آیه چون خداوند می خواهد به پیغمبر ماموریتی را ابلاغ کند، ایشان را با لفظ رسول خطاب می کند یعنی ای پیامبر تو ماموریتی و رسالتی داری . در ادامه تعبیر بَلِّغ همراه با لفظ یا ایها الرسول، نشانگر این است که خداوند انجام ماموریتی را بر پیغمبر واجب کرده است و مأموریتی به دوش پیغمبر افتاده است.
نکته 2 : چه چیزی را ابلاغ کن؟ آنچه که پیغمبر موظف به ابلاغ آن است، تشخیص خود پیغمبر نیست، نظر شخصی خود پیغمبر نیست. با این که ما برای پیغمبر نظر شخصی قائل نیستیم و پیغمبر را معصوم می دانیم و معتقدیم آنچه را که ایشان می گوید از جانب خدا می گوید، اما تاکید آیه آنست که آن چه را که پروردگار تو بر تو نازل کرده است ، باید به مردم برسانی . پس این یک ماموریت و رسالت الهی است .
نکته 3 : اگر این مأموریت را انجام ندهی و آن گفتار خداوند را به مردم نرسانی، رسالت و ماموریت خودت را انجام نداده ای. نکته ی قابل توجه آنست که در قرآن فقط در این آیه، به نوعی خداوند متعال، پیغمبر صلوات الله علیه را تهدید می کند که اگر نگویی، رسالت الاهی خودت را به انجام نرسانده ای. پس جمع امر و تهدید فقط در این آیه است.
در بیش از شش هزار آیه در قرآن در موضوع توحید یا معاد یا بهشت و جهنم یا نماز و حج و احکام یا مشرکین و اهل کتاب ، خدا نفرموده است که باید بگویی و پیامبر را تهدید نکرده است که حواست را جمع کن و اگر نگویی رسالتت را انجام ندادی.
این چه موضوع مهمی است که در کنار بقیه موضوعاتی که در طول ۲۳ سال رسالت پیغمبر صلی الله و علیه و آله مطرح بوده، همراه با امر و تهدید است. این مهم ترین عبارت این آیه است.
نکته‌ای که از ذهن نباید دور داشت این است که همه مسلمان ها می دانند که پیغمبر صلوات الله علیه تسلیم خدا هستند و از اجرای فرمان الاهی کمترین نافرمانی ندارند . ایشان بزرگترین رسول الهی و اشرف مخلوقات و مطیع ترین عبد خداوند عز و جل هستند.
قرآن در مورد دیگر مبلّغین می فرماید:
الَّذينَ يُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ وَ يَخْشَوْنَهُ وَ لا يَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللَّهَ وَ كَفى بِاللَّهِ حَسيباً ( أحزاب : 39)
آن کسانی که مبلغ پیام های الهی هستند، از خدا می ترسند و از غیر خدا نمی ترسند.
مبلغین این گونه مورد تمجید قرآن هستند، آیا می شود پیغمبر اکرم صلوات الله علیه صفت این مبلغین را نداشته باشد و نیازمند به امر و تهدید باشد؟
به نظر می رسد که این تاکید و این تهدید و جمع این دو در یک آیه مربوط به این احتمال نیست که نعوذ بالله شاید پیغمبر واهمه ای از ابلاغ مساله داشته باشد و خداوند با این امر و تهدید پیغمبر را وادار به اجرای این کار کرده است. نه ! خداوند می‌خواهد اهمیت این موضوع را به مردم برساند . پیغمبر آن چنان تسلیم فرمان خدا است که قطعاً این کار را خواهد کرد و نیازی به این تهدید ندارد.
این خطاب خداوند مانند آنست که معلمی در کلاس درس خطاب به شاگرد اول کلاس بگوید که اگر این تکلیف را انجام ندادی، فردا به کلاس نیا . این که مسلم است او می نویسد؛ معلم با این تاکید می‌خواهد اهمّیّت این کار را برای کل اعضای کلاس مشخص و معین کند .
در این آیه نیز خدا می‌خواهد اهمیت و موقعیت این فرمان را به عموم جامعه اسلامی معرفی کند و بگوید که این کار آن قدر اهمیت دارد که به پیغمبرش هم دستور می دهد و هم به فرض محال عدم انجام، او را تهدید می کند.
نکته‌ای که مکمل این مساله است، این است که معنای رسالت در اینجا چیست؟ آیا این مأموریت و رسالت موردنظر این آیه که می فرماید اگر انجام ندادی و ابلاغ نکردی، رسالت الهی را انجام ندادی، رسالت جزئی ابلاغ این حکم است یا کل رسالت و نبوت پیغمبر است؟
اگر معنای اول را بپذیریم یعنی اگر این ابلاغ را انجام ندهی ماموریت انجام این ابلاغ را انجام نداده ای. این تکرار است. این وهن در ادبیات قرآن است و با بلاغت قرآن سازگاری ندارد. نیازی به بیان ندارد.
لذا دانشمندان دقیق‌تر می گویند: رسالت در این جا رسالت جزئی که بلاغت قرآن را زیر سوال می برد، نیست. رسالت در اینجا رسالت کلی است؛ یعنی اگر تو این ابلاغ را نکردی کل نبوت تو زیر سوال خواهد بود. ای پیغمبر ابلاغ این حکم مساوی با کل رسالت تو است.
نکته 4: والله یعصمک من الناس. ناس در آیات قرآن ، گاهی معنای مثبت دارد یعنی عموم مردم و گاهی مؤمنین اما گاهی معنای منفی دارد یعنی کفار و منافقین و مخالفین
مثلا قرآن در آیه ۱۷۳ سوره آل عمران می فرماید:
الَّذِينَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُواْ لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِيمَانًا
آن کسانی که وقتی مردم به آنها می گفتند که دشمنان علیه شما اجتماع کردند می خواهند به شما حمله کنند.
ناس در اینجا معنایی منفی دارد. در لفظ اول به معنی منافقین در لفظ دوم به معنی کفار است.
در آیه ی مورد بحث هم ناس معنای منفی دارد؛ چون قرآن می فرماید: و الله یعصمک من الناس پیغمبر از آنها واهمه دارد و این واهمه پیغمبر واهمه شخصی نیست، واهمه از جان نیست، واهمه در امر تبلیغ است که آیا بیان این حکم مشکلاتی برای دین ایجاد نخواهد کرد؟ نکند این ها مخالفت کنند؛ نکند اینها زیر بار نروند؛ نکند هیاهو و سر و صدایی ایجاد کنند. لذا این عبارت نشان گر این است که در جامعه اسلامی آن زمان افرادی بودند که با ابلاغ این حکم مخالف بودند و پیغمبر از مخالفت آنها واهمه دارد که نکند در مسیر تداوم دین و ایمان مسلمانان مشکلات و موانع ایجاد کند. خداوند به پیغمبر این تضمین را می‌دهد که از آنها نترس. آنها به انجام کاری در مخالفت با این ابلاغ موفق نمی شوند. خدا تو را حفظ می کند. شر آنها را به خودشان برمی گرداند.
نکته 5 : ان الله لا یهدی القوم الکافرین خداوند افراد کافر را هدایت نمی‌کند. به نظر می رسد که کافر در این جا کفر مطلق نباشد، بلکه کفر و مخالفت با این حکمی است که پیغمبر مأمور به ابلاغ آن است. خداوند دارد از آنها تعبیر به کافر میکند. یعنی مسلمان هایی که زیر بار این حکم نمی‌رفتند، خداوند دارد از آنها تعبیر به کافر می کند که خداوند این قبیل افراد را هدایت نخواهد کرد.
بازگشت به صفحه “اثبات ولایت و امامت امیرالمومنین علی علیه السلام“
ثبت دیدگاه