بسم الله الرحمن الرحیم
این مجموعه حاوی شرح عناوین زیر است:
مقدمه
الف- پاسخ امیر المؤمنین (علیه السّلام) به پرسشهاى عالم یهودى
ب- فضایل پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم از زبان حضرت على علیه السّلام
ج- مناجات پیامبراکرم (ص)در مقام ” قاب قوسین او ادنی ” در معراج
د- بخشش خداوند در “خطا و نسیان “
ه- تکالیف سنگینی که از دوش امت پیامبر اکرم (ص) بر داشته شده است
و- درخواست غفران و وعده پیروزی امت پیامبر اکرم (ص)
ز- برقراری نمازجماعت پیامبران (ع) به امامت پیامبر اکرم (ص) و مشاهده بهشت و جهنم درمعراج
ح- نشان دادن چهره گهربار پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم به حضرت ابراهیم خلیل (ع)
ط- ویژگی هاى امّت پیامبر اسلام صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم
ی- “نماز” هدیه ای آسمانی از معراج رسول اکرم (ص)
مقدمه: مؤلف محترم کتاب ارشاد القلوب (شیخ حسن دیلمی-رضوان الله علیه) روایتی را از حضرت موسی بن جعفر (ع) تحت عنوان: شرح مقامات رسول اکرم صلى الله علیه و آله و تقدم و برترى بر سایر انبیاء علیهم السلام نقل فرموده است. این روایت در کتاب شریف بحار الانوار نیز آمده است. به تناسب ایام فرصت را مغتنم شمرده، با استفاده از متون روائی باقیمانده از علمای سلف (ره)، روایت شریف فوق با تنظیمی خاص عرضه می گردد.
قسمت بسیار زیادی از آیات قرآن به داستان حضرت موسی (ع) با قوم بنی اسرائیل اختصاص یافته است. همچنین ضمن یاد آوری مبارزه آن حضرت با قوم فرعون آیات و معجزات بسیار زیادی از آن حضرت گزارش شده است. این پیامبر اولی العزم در بین قوم بنی اسرائیل در تبلیغ و دعوت به خداوند متعال با گرفتاری های بسیار زیادی روبرو بوده است.
همچنین احادیث قدسی بسیار زیادی با محتوای مناجات این پیغمبر عظیم الشأن نقل گشته است.
روایت شریف[۱] زیر به فخر یک دانشمند یهودی به پیامبرش حضرت موسی (ع) در برابر خاندان پیامبر (ع) و تعدادی از امت پیامبر که در مسجد گرد آمده بودند اشاره می نماید. او که از آگاهی بسیار زیادی از کتب آسمانی بر خور دار بوده است از آنان می خواهد که آنچه از کمالات پیامبران گذشته در پیامبر اکرم (ص) مشاهده نموده اند برای او نقل کنند.
این دانشمند از جمله افتخارات دین خود را سیصد و سیزده کلمه از مناجات حضرت موسی (ع) در کوه طور یاد آوری می نماید. از جمله سؤالات این دانشمند یهودی آن بوده است که آیا پیامبر شما مناجاتی با خداوند متعال نداشته است!
امیر المؤمنین (ع) در پاسخ آن دانشمند یهودی فضیلت پیامبر اکرم (ص) را بر سایر انبیاء (ع) با یاد آیاتی از قرآن بر می شمارند وسپس به “معراج” پیامبر اکرم (ص) اشاره می فرمایند. آن حضرت ضمن تبیین آیه ای که بصورت مناجات و الهام خداوند متعال به پیامبر اکرم (ص) در معراج صورت گرفته است،به گوشه ای از عظمت پیامبر اکرم (ص) اشاره می فرمایند.
حضرت علی (ع) به گوشه ای از برتری های امت پیامبر اکرم (ص) نسبت به سایر امم اشاره نموده و تفضلات خداوند متعال را به این امت، تحت عنوان ” امت مرحومه” یاد می فرمایند. همچنین حضرت امیر المؤمنین (ع) به “نماز” که پیامبر اکرم (ص) از “معراج” بعنوان یک “هدیه آسمانی” برای امت آورده اند اشاره می فرمایند.
اگر چه انسان شایستگی ” امت مرحومه” را در خود نمی یابد،ولیکن مراجعه به روایات “معراج” پیامبر اکرم (ص) و مطالعه سیر های پیامبر اکرم (ص) در معراج، مقام حضرت خاتم الانبیاء (ص) و اولین وصی او حضرت امیر المؤمنین (ع) و خاندان پیامبر اکرم (ص) را آشکار نموده و قلب را از تیرگی ها پاک می نماید. این امر ضمن ایجاد افتخار انتساب به پیامبر اکرم (ص) انسان را در راستای محبت به آن ذوات معصومین (ع) قرار می دهد. در این روایت شریف به مراتبی از رحمت الهی نسبت امت پیامبر (ص) تذکر داده می شود.
الف- پاسخ امیر المؤمنین (علیه السّلام) به پرسش هاى عالم یهودى
امام موسى بن جعفر علیه السّلام فرمود[۲]: حدیث کرد مرا پدرم از پدرش حضرت باقر علیه السّلام او فرمود حدیث کرد مرا پدرم على او فرموده حدیث کرد مرا پدرم حسین بن على بن ابى طالب[۳] که آن حضرت فرموده:
در آن میان که بعد از وفات رسول خدا یارانش در مسجد آن حضرت نشسته بودند سخن از فضل و برترى آن حضرت می گفتند ناگاه دانشمندى از دانشمندان یهود که اهل شام بود وارد شد. او تورات، زبور، صحف ابراهیم، صحف انبیاء را همه خوانده بود و خوب هم فهمیده بود بر ما وارد شد و سلام کرد و نشست.
بعد مدت کمى درنگ نمود بعد گفت اى امت محمّد صلّى اللَّه علیه و اله درجهاى از پیامبرى بجا نمی ماند و برترى براى فرستادهاى نیست مگر اینکه آن را بشما و محمّد پیامبرتان بخشیده آیا اگر پرسشى کنم پاسخ می دهید؟
امیر المؤمنین على بن ابى طالب (ع) فرمود: اى برادر یهودى بپرس هر چه دوست دارى که من از هر چه بپرسى بیارى خدا جواب می دهم بخدا سوگند خداى عزوجل نه بخشید پیامبرى را و مرسلى را درجه و فضیلتى مگر اینکه تمام آنها را به محمّد بلکه بیشتر از آنها بوى عطا فرمود و همانا رسول خدا بود که هر گاه فضیلتى براى خود نقل میکرد می گفت مباهاتى براى من نیست و من امروز فضائل او را براى تو خاطر نشان می کنم بدون اینکه بیکى از انبیاء جسارتى شود نقل می کنم، آنچه را که خدا روشن کرده بواسطه آن چشم مؤمنان را سپاس مر خدا را بر آنچه که بمحمد صلّى اللَّه علیه و اله بخشیده و بیشتر از انبیاء باو داده است.
ب- فضایل پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم از زبانحضرت على علیه السّلام
۱- بدان اى برادر یهودى[۴] همانا از فضل پیامبر است پیش پروردگارش که سزاوار آمرزش است کسى که در برابر او صدایش را پست کند خداى جلّ ثناؤه فرمود: إِنَّ الَّذِینَ یَغُضُّونَ أَصْواتَهُمْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ أُولئِکَ الَّذِینَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوى لَهُمْ مَغْفِرَهٌ وَ أَجْرٌ عَظِیمٌ[۵]
۲- بعد خدا طاعت رسولش را همدوش طاعت خودش قرار داده پس فرموده مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ [۶] هر کس اطاعت کند رسول را همانا خدا را اطاعت کرده.
۳- بعد او را بدل هاى مؤمنان نزدیک و مهرش را در دل آنان جایگزین کردهو چنین بود که رسول خدا می فرمود: دوستى من با خون امتم آمیخته شده زیرا که آنان من را بر پدران و مادران و جان خویش مقدم می دارند همانا پیامبر مهربانترین مردم بود. خداى تبارک و تعالى فرموده: لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ [۷] همانا آمد شما را فرستادهاى از خودتان که دشوار است بر او رنج کشیدنتان بمؤمنان مهربانست و نیز خداى تعالى فرموده است: النَّبِیُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ[۸] پیامبر سزاوارتر است بمؤمنان از خودشان و زنهاى او مادران آنانند.
۴- خداوند رسانده است فضائل پیامبر را در دنیا و آخرت بجائى که تو قاصرى از صفات او ولى بآن اندازه که دل تو پذیرش دارد و عقلت باور میکند بتو خبر میدهم که با هیچ علمى قابل انکار نباشد و از فضل او رسید که اهل آتش فریاد می زنند و داد می کشند که چرا به نداى او جواب ندادند در دنیا. خداى تعالى فرموده: یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ یَقُولُونَ یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا[۹].
۵- و خداى متعال یاد آورى فرمود پیامبران را سپس شروع بنام آن حضرت کرده و او آخر ایشانست بجهت گرامى داشتن او را سپس خداى جل ثناؤه فرمود: وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثاقَهُمْ وَ مِنْکَ وَ مِنْ نُوحٍ [۱۰]و هنگامى که گرفتیم از پیامبران پیمانشان را و نیز از تو و نوح. و نیز خداى تعالى فرموده است إِنَّا أَوْحَیْنا إِلَیْکَ کَما أَوْحَیْنا إِلى نُوحٍ وَ النَّبِیِّینَ مِنْ بَعْدِهِ [۱۱] پس خدا درین آیه آغاز سخن بنام پیامبر فرموده و او آخرین پیامبر است.
۶- و نیز امت او را بر تمام امت ها برترى داده و فرموده: کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَر [۱۲].
۷- مرد یهودى گفت بفرمان خدا فرشتگان بر آدم سجده کردند آیا براى محمّد یک چنین فضیلتى هست؟ على علیه السّلام فرمود علت اینکه فرشتگان بر آدم سجده کردند این بود که نور پیامبر و فرزندانش در صلب او بامانت گذاشته شده بود زیرا که صلب آدم ظرف بود و سجده فرشتگان عبادت و پرستش آدم نبود و همانا سجده آنان فرمانبردارى خدا بود و تحیت و ثنا بود و مانند سلام انسانى بانسان دیگر و اقرار فرشتگان بود بفضیلت و برترى آدم.
۸- ولى خداوند بمحمد بالاتر از این عنایت فرموده و آن مقام این است که خدا خود درود بر او فرستاد و فرمان داد که فرشتگان هم بر او درود بفرستند و تمام بندگانش را وادار باین کار کرده تا روز قیامت بر او درود بفرستند.
خداى جل ثناؤه فرموده: إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً [۱۳] پس هر کس در زندگى و بعد حیاتش بر او درود بفرستد خداوند ده مرتبه بر او درود فرستد و ده حسنه در برابر هر درودى به او عطا فرماید و هر کس بعد از وفات پیامبر بر او درود فرستد مانند همان درود و سلام بر درود فرستنده برمیگردد.
خداوند دعاى امت پیغمبر آخر الزمان را مستجاب نمی کند مگر این که پیش از دعا بر پیامبرشان درود بفرستند و این مقام و پایه بالاتر و بزرگتر است از مقامى که خدا بآدم داده.
و خداوند زبان سنگ سخت و درختان را براى درود بر او گویا قرار داده و ما هر گاه با پیامبر بودیم از هر گیاه و درختى که می گذشتیم بواسطه بزرگداشت و نبوت او می گفتند السلام علیک یا رسول اللَّه.
۹- و خداوند بواسطه بزرگداشت او از پیامبران پیش از او عهد و پیمان به تسلیم شدن و تصدیق کردن او گرفته در آنجا که فرموده: وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثاقَهُمْ وَ مِنْکَ وَ مِنْ نُوحٍ وَ إِبْراهِیمَ وَ مُوسى وَ عِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ [۱۴] هنگامى که از پیامبران و از نوح و از ابراهیم و موسى و عیسى ابن مریم پیمان گرفتیم که بمن و رسولم ایمان بیاورید.
خداوند عز و جل نیز فرمود: وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ میثاقَ النَّبِیِّینَ لَما آتَیْتُکُمْ مِنْ کِتابٍ وَ حِکْمَهٍ ثُمَّ جاءَکُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَکُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ قالَ أَ أَقْرَرْتُمْ وَ أَخَذْتُمْ عَلى ذلِکُمْ إِصْری قالُوا أَقْرَرْنا قالَ فَاشْهَدُوا وَ أَنَا مَعَکُمْ مِنَ الشَّاهِدینَ[۱۵].
و یاد کن آن گاه که خدا از پیغمبران و امّتهاشان پیمان گرفت که چون به شما کتاب و حکمت بخشیدم سپس بر شما (اهل کتاب) رسولى از جانب خدا آمد که گواهى به راستى کتاب و شریعت شما مىداد به او ایمان آورده و یارى او کنید خدا فرمود: آیا اقرار داشته و پیمان مرا بر این امر پذیرفتید؟ همه گفتند: اقرار داریم. خدا فرمود: گواه باشید، من هم با شما گواهم.
۱۰- و نیز فرموده: النَّبِیُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ[۱۶] پیامبر بمؤمنان از خودشان مقدمترند.و نیز فرمود: وَ رَفَعْنا لَکَ ذِکْرَکَ [۱۷] ما نام و آوازهات را بلند کردیم پس هیچ مسلمانى صدایش را بلند نمی کند بکلمه اخلاص بشهاده لا إله إلا اللَّه مگر اینکه با آن کلمه صدایش را بأنّ محمّدا رسول اللَّه در اذان و اقامه و نمازهاى عید و جماعت و موسم حج و در هر خطبهاى حتى خطبه نکاح و در دعاها بلند می کند.
بعد مرد یهود مناقب و ستایش انبیاء را یکى یکى یاد آورى کرد و امیر المؤمنین مقام بالاتر از آنها را براى پیامبر گرامى ثابت نمود ولى ما همه را بجهت کوتاهى کلام یاد آورى نکردیم.
ج- مناجات پیامبراکرم (ص) در مقام ” قاب قوسین او ادنی” در معراج
یهودى گفت [۱۸].همانا خداى تبارک و تعالى با موسى در طور سینا سخن گفت و یک صد و سیزده کلمه سخن گفت با هر یک از این سخنان می فرمود: اى موسى همانا من خدایم آیا با محمّد یک کلمه سخن گفته؟
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: آرى چنین است ولى محمّد هم با خدا سخن گفته آنگاه که خدا او را بر فراز هفت آسمان بلند کرد در دو جاى حساس خدا با او سخن گفته یکى در سدره المنتهى و در آنجا براى محمّد مقامى پسندیده ” مقام محمود” بود.
بعد او را پرواز داد تا او را بساق عرش رسانید چنانچه خداى تعالى فرموده: ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّى[۱۹].براى او سفینهاى بود که بر فراز او میرفت نورى درخشنده و بزرگ داشت تا اینکه به “قاب قوسین” رسید یعنى جایى که فاصله او با مبدء باندازه فاصله دو ابرو از یک دیگر بود.
و مناجات بآنچه خداى تعالى در قرآنش در سوره بقره یادآورى کرده لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ إِنْ تُبْدُوا ما فِی أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحاسِبْکُمْ بِهِ اللَّهُ فَیَغْفِرُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یُعَذِّبُ مَنْ یَشاءُ. [۲۰]
این آیه بود که خداوند بر سایر امتها از زمان آدم تا هنگام مبعث نبى معظم محمّد صلّى اللَّه علیه و اله پیشنهاد کرد و تمام از زیر بار شانه خالى کردند و نپذیرفتند محمّد و امتش قبول کردند و پذیرفتند. چون خداى تعالى دید که محمّد و امتش پذیرفتند سنگینى بار را از دوش آنان برداشت.
سپس خداى تعالى براى محمّد فرمود: آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ ایمان آورده است رسول بآنچه که بسوى او از طرف پروردگارش فرو فرستاده شده.بعد همانا خداى تعالى گرامى داشت محمّد را و مهربانى کرد بر او از سختى وظیفهاى که با امتش بدوش گرفت و پذیرفتند.
پس از طرف پیامبر و امتش پاسخ داد و فرمود وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ سپس خداى تعالى فرمود: براى اینان آمرزش و بهشت است هنگامى که انجام وظیفه کنند.
پس پیامبر فرمود: سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَکَ رَبَّنا وَ إِلَیْکَ الْمَصِیرُ[۲۱] یعنى برگشت ما در آخرت بسوى تو است.
خداى تعالى او را جواب داد و فرمود انجام وظیفه کردى امت تو بر تمام امت ها نازش می کنند من هم آمرزشم را بر اینان واجب کردم. خداى تعالى فرمود درین هنگام تو و امتت پذیرفتید آیه را که من پیش ازین بر سایر پیامبران و امتهایشان پیشنهاد و عرضه داشتم نپذیرفتند پس سزاوار این است که بار سنگین را از دوش امت تو بردارم.
سپس خداى تعالى فرمود: لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها لَها ما کَسَبَتْ وَ عَلَیْها مَا اکْتَسَبَت ْ خداوند براى هر کس باندازه قدرت و نیرویش وظیفه تعیین میکند بر آن نفس است آنچه را انجام دهد از خیر و شر.
د- بخشش خداوند در “خطا و نسیان”
سپس پیامبرش الهام کرد که بگوید: رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا پروردگارا اشتباه و فراموشى را بر ما مگیر.
سپس خداى تعالى فرمود بواسطه گرامى داشتن تو اى محمّد بر امتهاى پیشین که بودند هر گاه چیزى را یاد آورى مىشدند و فراموش می کردند برویشان درهاى عذاب را می گشودم این کیفر را از امت تو برداشتم.
سپس رسول خدا فرمود: رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَیْنا إِصْراً کَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِنا پروردگارا بر ما بار مکن سختى را آنچنان که بر پیشینیان ما بار کردى یعنى سختىهائى را که بر دوش امتهاى پیش از امت محمّد بود
ه- تکالیف سنگینی که از دوش امت پیامبر (ص) بر داشته شده است
سپس خداى تعالى فرمود: سختىهائى که بر دوش امتهاى پیشین بود از گردن امت تو برداشتم.
۱- و آن سختى[۲۲] این بود که کردار کسى از امتها را نپذیرفتم مگر آنکه در جاهائى که بر ایشان انتخاب کرده بودم انجام دهند ولى براى تو و امتت تمام زمین را پاکیزه و محل سجود قرار دادم این یکى از سختىها بود که از دوش امت تو برداشتم.
۲- و در امتهاى پیش دستور چنین بود که قربانیانشان را بگردن میگرفتند و به بیت المقدس مىبردند هر کس قربانیش پذیرفته مىشد آتشى میفرستادم و قربانى را میسوخت و اگر قبول نمىشد آتش آسیبى بآن قربانى نمىرساند ولى قربانیان امت ترا در شکم فقرا و بینوایانشان قرار دادم از هر کس قبول شود پاداش او را چندین برابر قرار دادم و اگر قبول نمی شد سختی هاى دنیا را از او برمی داشتم و این مشکل را از امت تو برداشتم و این از مشکلات پیشینیان بود.
۳- و بر امتان گذشته نماز در نیمههاى شب و نیمه روز واجب شده بود و این از مشکلات آنان بود ولى از امت تو برداشتم و بر آنان واجب کردم در هر وقت روز که بخواهند بخوانند در حال نشاط.
۴- و بر امتان گذشته پنجاه رکعت نماز در پنج وقت واجب شده بود که این عمل بر آنان دشوار بود ولى از امت تو برداشتم.
۵- امت گذشته کار نیکشان یک عمل نیک یکى نوشته میشد و کیفر یک عمل بد یکى بود ولى پاداش یک عمل نیک امت ترا ده تا و کیفر یک کار بد را یکى قرار دادم.
۶- در امت گذشته هر گاه کار خیرى را نیت میکردند چیزى برایشان نوشته نمیشد و هر گاه اراده گناه میکردند بر ایشان گناه نوشته میشد اگر چه عمل را انجام نمیداد ولى این قانون را از میان امت تو برداشتم پس هر گاه اراده گناه کنند ولى انجام ندهند بر آنان چیزى نوشته نمیشود ولى اگر یکنفر از امت تو اراده کار نیک نماید برایش پاداش نوشته مىشود.
۷- برنامه در امت گذشته این بود که هر گاه گناهى انجام دادهمیشد بر در خانه هاشان نوشته مىشد که مثلا دیشب چنین گناهى را انجام داده و توبه آنان را از گناه چنین قرار مىدادم که هر غذائى که از غذاها بهتر دوست دارند بر آنان حرام می کردم.
۸- برنامه در امتهاى گذشته چنین بود که یکى از آنان صد سال دویست سال از یک گناه توبه میکرد بعد هم من بدون کیفر کردارش توبه او را قبول نمی کردم این بار گران را هم از دوش امت تو برداشتم همانا مردى از امت تو صد سال گناه میکند بعد بیک چشم بهم زدن توبه میکند من تمام گناهانش را مىبخشم و توبهاش را مىپذیرم.
۹- برنامه در امتهاى پیشین چنین بود که هر گاه لباسشان نجس میشد مىبایست قطع کنند ولى آب را براى امت تو پاککننده از جمیع ناپاکی ها قرار دادم و خاک را در اوقات معین و این نیز از سختىهاى مربوط بامتهاى گذشته بود که از امت تو برطرف کردم.
سپس رسول خدا عرض کرد اکنون که امت من مشمول لطف و رحمت تو قرار گرفتهاند بر این مرحمتها افزوده فرما.
خداى تعالى به پیامبر الهام کرد که بگوید رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَهَ لَنا بِهِ وَ اعْفُ عَنَّا سپس خداى تعالى فرمود انجام دادم آنچه خواستى براى امتانت همانا بلاهاى بزرگ امتان گذشته را از امت تو برداشتم و این فرمان و حکم من است در تمام امتها که بر کسى تکلیف از اندازه قدرتش بیشتر بار نکنم.
و- درخواست غفران و وعده پیروزی امت پیامبر اکرم (ص)
بعد پیامبر عرض کرد: وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا[۲۳] ما را به بخش، ما را بیامرز، بر ما رحم فرما تو رسید ما هستى خداى تعالى فرمود: انجام دادم آنچه را خواستى که امت تو بر سایر امتها فخر و نازش کنند.
بعد پیامبر عرض کرد فَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْکافِرِینَ[۲۴] ما را بر کافران پیروزى ده. خداى تعالى فرمود انجام دادم اى احمد و قرار دادم امت ترا مانند خالى سفید در بدن گاوى سیاه اینان نیرومندانند، پیروزشوندگانند، همه خدمتکارشان و خود خدمت کسى را نمی کنند بواسطه کرامت تو بر من و سزاوار است که من دین ترا آشکارا کنم بر سایر ادیان بطورى که در شرق و غرب جهان دینى جز دین تو باقى نماند که همه باهل دین تو جزیه بپردازند در حالت ذلت و پستى.
ز- برقراری نمازجماعت پیامبران (ع) به امامت پیامبر اکرم (ص) و مشاهده بهشت و جهنم درمعراج
وَ لَقَدْ[۲۵] رَآهُ نَزْلَهً أُخْرى عِنْدَ سِدْرَهِ الْمُنْتَهى عِنْدَها جَنَّهُ الْمَأْوى إِذْ یَغْشَى السِّدْرَهَ ما یَغْشى ما زاغَ الْبَصَرُ وَ ما طَغى لَقَدْ رَأى مِنْ آیاتِ رَبِّهِ الْکُبْرى[۲۶].
اینها بزرگتر است اى برادر یهودى از مناجاتهاى خدا با موسى در طور سینا بعد خداوند اضافه کرد براى محمّد که تمام پیامبران پشت سر او نماز خواندند و بوى اقتدا کردند.
در آن شب بهشت و جهنم را دید او را بر فراز آسمان ها یکى پس از دیگرى برد، فرشتگان همه بر وى سلام و درود فرستادند اینها بیشتر است از آنچه که خدا بموسى عنایت فرموده.
ح- نشان دادن چهره گهربار پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم به حضرت ابراهیم خلیل (ع)
یهودى[۲۷] عرضکرد موسى مورد محبت خدا قرار گرفت حضرت فرمود: درست است محمّد نیز مورد محبت خدا قرار گرفت سپس او را حبیب خود نامید. بیان مطلب چنین که همانا خداى تبارک و تعالى صورت پیامبر و امتانش را به حضرت ابراهیم (ع) نشان داد ابراهیم (ع) عرضکرد: پروردگارا در میان امتهاى پیامبران امتى نورانىتر از این امت ندیدم ندائى رسید که این محمّد حبیب من است که در میان آفریدگانم حبیب و دوستى غیر او اختیار نکردم پیش از آنکه آسمان و زمین را بیافرینم او را پیامبر نامیدم آنگاه که پدرت آدم گل بود و روحى در او جارى نکردم.
در کتاب خود بجان او سوگند یاد کرده و سپس فرموده است لَعَمْرُکَ إِنَّهُمْ لَفِی سَکْرَتِهِمْ یَعْمَهُونَ[۲۸]. کافیست براى پیامبر اکرم (ص) این درجه و شرف و رتبه از طرف خداى عز و جل.
ط- ویژگی هاى امّت پیامبر اسلام صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم
یهودى عرضکرد[۲۹] مرا خبر ده بچه چیز خداى تعالى امت او را بر سایر امتها برترى داده، على علیه السّلام فرمود: همانا بچند چیز امت او را بسایر امتها برترى داده که من اندکى از آن برترى را برایت بیان میکنم.
۱- از آن برترىهاست گفته خداى تعالى که فرمود: کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ [۳۰] شما بهترین امتانید که براى مردم بیرون آمدید که امر به نیکى و پرهیز از بدى میدهید.
و از آن فضیلتهاست که روز قیامت خداوند تمام مردم را در یک جا گرد آورد.
۲- سپس خدا از پیامبران می پرسد رسالت را رسانیدید عرض کنند آرى سپس از امتها پرسیده شود می گویند ما را مژده دهنده و بیم دهندهاى نیامده سپس خداى عز و جل که خودش داناتر است باین مطلب به پیامبران می گوید گواهان شما کیست؟ سپس همه می گویند محمّد و امت او پس گواهى می دهند امت محمّد برساندن رسالت پیامبران و گواهى ایشان را محمّد امضا می کند. درین هنگام همه ایمان مىآورند چنانچه خداى عز و جل فرموده لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً [۳۱] میگوید محمّد بر شما گواه میباشد که رسالت را رساندید.
۳- و بعض دگر از آن فضائل این است که پیامبر اولین کسیست که حساب او و امتش کشیده مىشود و زودتر از همه پیامبران و امتها وارد بهشت مىشوند.
۴- فضیلت دیگر اینکه خداى عز و جل پنج نماز را در پنج وقت بر آنان واجب کرده دو نماز در شب و سه نماز در روز بعد و این نمازهاى پنجگانه را برابر پنجاه نماز قرار داده. و آنها را کفاره خطاهایشان قرار داده سپس خداى تعالى فرموده «همانا کردار نیک عمل هاى بد را نابود می کند[۳۲]».
۵- فضیلت و برترى دیگر اینکه اگر بندهاى اراده کرد نیکى نماید ولى بسر حد عمل نرسد یک حسنه برایش نوشته مىشود ولى اگر آن عمل را انجام داد خداوند آن را ده برابر مینویسد تا هفتاد برابر بلکه بیشتر.
۶- برترى دیگر اینکه خداى عزوجل هفتاد هزار نفر بدون حساب وارد بهشت میکند که صورتهای شان مانند ماه شب چهارده است دسته دیگر کسانى که برابرى می کند نورشان بر درخشندهترین ستارگان در آسمان اینان امینان خدایند در میانشان اختلاف و دشمنى وجود ندارد.
۷- برترى دیگر اینست که قاتل عمدى امت پیغمبر آخر الزمان اگر اولیاء مقتول بخواهند از او بگذرند و اگر هم بخواهند دیه بگیرند ولى اهل توراه که اهل دین شما هستند قاتل را در برابر قتل می کشند و از او حق درگذشتن و دیه گرفتن ندارند خداى تعالى میفرماید: ذلِکَ تَخْفِیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ رَحْمَهٌ [۳۳].
۸- فضیلت دیگر این است که خداى تعالى فاتحه الکتاب را نصفش را براى خود و نصفش را براى بندهاش قرار داده خداى تعالى فرموده این سوره را بین خود و بندهام تقسیم کردم هر گاه یکى از آنان بگوید الْحَمْدُ لِلَّهِ مسلم مرا ستایش کرده و هر گاه بگوید رَبِّ الْعالَمِینَ مسلم مرا شناخته و هر گاه بگوید الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ مسلم مرا ستایش کرده و هر گاه بگوید مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ همانا درود بر من فرستاده و هر گاه بگوید إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ[۳۴] همانا بندهام در عبادتش بعد از آنکه از من خواهش کرده راست گفته و باقیمانده این سوره براى اوست.
۹- فضیلت دیگر این است که خداوند تعالى جبرئیل را بسوى پیامبر فرستاده که امتت را مژده بخش به زینت و زنان و کرامت و بلندى درجه.
۱۰- بعضى دیگر از فضائل این است که صدقاتشان را بر آنان مباح قرار داده که بخورند و در شکم فقیران قرار دهند ولى امتهاى پیش از آنان صدقات را بجاى دورى میبردند و میسوختند.
۱۱- فضیلت دیگر اینکه خداوند شفاعت را ویژه امت محمّد قرار داده سواى امتهاى دیگر و خداى تبارک و تعالى میگذرد از گناهان بزرگشان بواسطه شفاعت پیامبرشان.
۱۲- فضیلت دیگر اینکه روز قیامت گفته مىشود حامدان جلو آیند امت محمّد پیش از امتان دیگر جلو آیند و آن نوشتهایست امه محمّد هم الحامدون امت محمّد ایشان سپاسگزاران خداى تعالى هستند بر هر مقام و تکبیر گویندگانند در هر حالى نداى آنان در دل آسمانهاست براى ایشان زمزمهاى مانند زمزمه زنبور عسل است.
۱۳- و نیز از برترىهاى آن امت است که از گرسنگى نابود نمی شوند اجتماع بر گمراهى نمی کنند، از دشمنانشان پیروى نمی کنند، شهرستان هایشان بزمین فرو نمیرود، گرفتار وبا نمی شوند.
۱۴- و از برترىهایشان این است که همانا خداى عز و جل قرار داده براى هر کس که یک درود بر پیامبر فرستد ده حسنه و برطرف کند از او ده گناه و خدا باو برگرداند مانند درودى که بر پیامبرش فرستاده.
۱۵- و از برترىهاى آنانست که خدا ایشان را ازواج سهگانه قرار داده، گروهى از آنان بر خود ستم کند، گروهى میانهرو است، گروهى پیشىگیرنده بنیکی هایند اما پیشىگیرنده به نیکى وارد بهشت میشوند بدون حساب، میانهروها حسابشان آسانست آنها که بخود ستم میکنند ان شاء اللَّه آمرزیدهاند.
۱۶- فضیلت دیگر اینکه خدا توبه و برگشت آنان را پشیمانى و طلب آمرزش و ترک گناه قرار داده اما توبه در بنى اسرائیل کشتن خودشان بود.
۱۷- و نیز از برترىهاى امت پیامبر گفته خداى عز و جل است به پیامبرش که این ” امت مرحومه” عذابشان در دنیاست بزلزله و فقر.
۱۸- و از فضائل آنهاست که در نامه عمل مریض آنان حسنهاى بزرگ نوشته مىشود طبق آنچه که در دوران جوانى انجام مىدادهاند با تندرستى از عمل خیر خداى تبارک و تعالى میگوید بفرشتگانش بنویسید براى بندهام مانند کردار نیک او در زمان تندرستى او تا زمانى که در اطمینان من است
۱۹- و از آنهاست که خداوند بر امت محمّد کلمه تقوى[۳۵] را واجب قرار داده و ابتداى شفاعت براى او در آخرت است.
ی- ” نماز“ هدیه ای آسمانی از معراج رسول اکرم (ص)
و از آن جمله است که پیامبر شب معراج دید فرشتگانى در حال قیام، فرشتگانى در حال رکوع از روزى که آفریده شدهاند در حال قیام و رکوع اند.سپس فرمود، اى جبرئیل عبادت این است جبرئیل عرض کرد راست فرمودى اى محمّد از پروردگارت بخواه که بتو قنوت، قیام، رکوع، سجود عنایت فرماید در نمازهایشان سپس خداوند عزوجل باو عطا فرمود پس امت محمّد اقتدا می کنند بفرشتگانى که در آسمان هایند. رسول اکرم فرمود همانا یهود بر نماز و رکوع و سجود شما حسادت می ورزند.
سپاس[۳۶] خدائى را که این کرامت را ویژه امت محمّد قرار داده که بسوى آنان فرستاد بهترین پیامبران را و ایشان را توفیق اقتداى بفرشتگانى که در آسمانند عنایت فرمود و تمام کتابهاى آسمانى را با کتاب شان نسخ کرد و آن را شاهد بر سایر کتاب ها قرار داد و بواسطه کرامت و رحمت خداى عز و جل که بایشان اختصاص داده، ایشان را پیش از همه امتها وارد بهشت میکند.
[۱] – امکان عرضه این روایت شریف با زبان عربی در متن وتنظیم ترجمه آن در پاورقی فراهم بوده است ، ولیکن بدلیل درشت تر بودن کلمات در متن و ریزتر گشتن آن در پاورقی ، برای روانتر خواندن محتوای ترجمه در متن آمده و اصل متن عربی آن طی چند فراز به پاورقی منتقل گشته است . برای دریافت متن عربی و یا ترجمه این روایت می توان به کتب شریف بحار الانوار و ترجمه های مختلف ” ارشاد القلوب” مراجعه نمود
[۲] – ارشاد القلوب (ترجمه رضایى، ج۲، ص: ص: ۳۸۹- ۳۷۵) (متن عر بی: بحارالأنوار ج: ۱۶ ص-۳۴۵ – ۳۴۱) إاز ِرْشَادُ الْقُلُوبِ
[۳]– متن عربی این فراز بشرح زیر است:
بِالْإِسْنَادِیَرْفَعُهُ إِلَى الْإِمَامِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ (ع) قَالَ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی جَعْفَرٌ عَنْ أَبِیهِ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَلِیٌّ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (ع) قَالَ بَیْنَمَا أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ (ص) جُلُوسٌ فِی مَسْجِدِهِ بَعْدَ وَفَاتِهِ (ع ) یَتَذَاکَرُونَ فَضْلَ رَسُولِ اللَّهِ (ص) إِذْ دَخَلَ عَلَیْنَا حِبْرٌ مِنْ أَحْبَارِ یَهُودِ أَهْلِ الشَّامِ قَدْ قَرَأَ التَّوْرَاهَ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الزَّبُورَ وَ صُحُفَ إِبْرَاهِیمَ وَ الْأَنْبِیَاءِ وَ عَرَفَ دَلَائِلَهُمْ فَسَلَّمَ عَلَیْنَا وَ جَلَسَ ثُمَّ لَبِثَ هُنَیْئَهً [هُنَیْهَهً] .ثُمَّ قَالَ یَا أُمَّهَ مُحَمَّدٍ مَا تَرَکْتُمْ لِنَبِیٍّ دَرَجَهً وَ لَا لِمُرْسَلٍ فَضِیلَهً إِلَّا وَ قَدْ تَحَمَّلْتُمُوهَا لِنَبِیِّکُمْ فَهَلْ عِنْدَکُمْ جَوَابٌ إِنْ أَنَا سَأَلْتُکُمْ. فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (ع) سَلْ یَا أَخَا الْیَهُودِ مَا أَحْبَبْتَ فَإِنِّی أُجِیبُکَ عَنْ کُلِّ مَا تَسْأَلُ بِعَوْنِ اللَّهِ تَعَالَى وَ مَنِّهِ .َوَ اللَّهِ مَا أَعْطَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِیّاً وَ لَا مُرْسَلًا دَرَجَهً وَ لَا فَضِیلَهً إِلَّا وَ قَدْ جَمَعَهَا لِمُحَمَّدٍ (ص) وَ زَادَهُ عَلَى الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ أَضْعَافاً مُضَاعَفَهً
وَ لَقَدْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) إِذَا ذَکَرَ لِنَفْسِهِ فَضِیلَهً قَالَ وَ لَا فَخْرَ وَ أَنَا أَذْکُرُ لَکَ الْیَوْمَ مِنْ فَضْلِهِ مِنْ غَیْرِ إِزْرَاءٍ عَلَى أَحَدٍ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ مَا یُقِرُّ اللَّهُ بِهِ أَعْیُنَ الْمُؤْمِنِینَ شُکْراً لِلَّهِ عَلَى مَا أَعْطَى مُحَمَّداً (ص) .
[۴]– متن عربی این فراز بشرح زیر است:
۱– الْآنَ فَاعْلَمْ یَا أَخَا الْیَهُودِ إِنَّهُ کَانَ مِنْ فَضْلِهِ عِنْدَ رَبِّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى وَ شَرَفِهِ مَا أَوْجَبَ الْمَغْفِرَهَ وَ الْعَفْوَ لِمَنْ خَفَضَ الصَّوْتَ عِنْدَهُ فَقَالَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ فِی کِتَابِهِ إِنَّ الَّذِینَ یَغُضُّونَ أَصْواتَهُمْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ أُولئِکَ الَّذِینَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوى لَهُمْ مَغْفِرَهٌ وَ أَجْرٌ عَظِیمٌ .
۲- ثُمَّ قَرَنَ طَاعَتَهُ بِطَاعَتِهِ فَقَالَ مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ .
۳- ثُمَّ قَرَّبَهُ مِنْ قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ وَ حَبَّبَهُ إِلَیْهِمْ وَ کَانَ یَقُولُ (ص) حُبِّی خَالَطَ دِمَاءَ أُمَّتِی فَهُمْ یُؤْثِرُونِّی عَلَى الْآبَاءِ وَ عَلَى الْأُمَّهَاتِ وَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَ لَقَدْ کَانَ أَقْرَبَ النَّاسِ وَ أَرْأَفَهُمْ فَقَالَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ النَّبِیُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ .
۴- وَ اللَّهِ لَقَدْ بَلَغَ مِنْ فَضْلِهِ (ص) فِی الدُّنْیَا وَ مِنْ فَضْلِهِ (ص) فِی الْآخِرَهِ مَا تَقْصُرُ عَنْهُ الصِّفَاتُ وَ لَکِنْ أُخْبِرُکَ بِمَا یَحْمِلُهُ قَلْبُکَ وَ لَا یَدْفَعُهُ عَقْلُکَ وَ لَا تُنْکِرُهُ بِعِلْمٍ إِنْ کَانَ عِنْدَکَ لَقَدْ بَلَغَ مِنْ فَضْلِهِ (ص) أَنَّ أَهْلَ النَّارِ یَهْتِفُونَ وَ یَصْرُخُونَ بِأَصْوَاتِهِمْ نَدَماً أَنْ لَا یَکُونُوا أَجَابُوهُ فِی الدُّنْیَا فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ یَقُولُونَ یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا.
۵-وَ لَقَدْ ذَکَرَهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى مَعَ الرُّسُلِ فَبَدَأَ بِهِ وَ هُوَ آخِرُهُمْ لِکَرَامَتِهِ (ص) فَقَالَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثاقَهُمْ وَ مِنْکَ وَ مِنْ نُوحٍ وَ قَالَ إِنَّا أَوْحَیْنا إِلَیْکَ کَما أَوْحَیْنا إِلى نُوحٍ وَ النَّبِیِّینَ مِنْ بَعْدِهِ وَ النَّبِیُّونَ قَبْلَهُ فَبَدَأَ بِهِ وَ هُوَ آخِرُهُمْ .
۶- وَ لَقَدْ فَضَّلَهُ اللَّهُ عَلَى جَمِیعِ الْأَنْبِیَاءِ وَ فَضَّلَ أُمَّتَهُ عَلَى جَمِیعِ الْأُمَمِ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ.
۷- فَقَالَ الْیَهُودِیُّ إِنَّ آدَمَ (ع) أَسْجَدَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ مَلَائِکَتَهُ فَهَلْ فَضَّلَ لِمُحَمَّدٍ (ص )مِثْلَ ذَلِکَ فَقَالَ (ع) قَدْ کَانَ ذَلِکَ وَ لَئِنْ أَسْجَدَ اللَّهُ لآِدَمَ مَلَائِکَتَهُ فَإِنَّ ذَلِکَ لِمَا أَوْدَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ صُلْبَهُ مِنَ الْأَنْوَارِ وَ الشَّرَفِ إِذْ کَانَ هُوَ الْوِعَاءَ وَ لَمْ یَکُنْ سُجُودُهُمْ عِبَادَهً لَهُ وَ إِنَّمَا کَانَ سُجُودُهُمْ طَاعَهً لِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ تَکْرِمَهً وَ تَحِیَّهً مِثْلَ السَّلَامِ مِنَ الْإِنْسَانِ عَلَى الْإِنْسَانِ وَ اعْتِرَافاً لآِدَمَ ع بِالْفَضِیلَهِ .
۸- وَ قَدْ أَعْطَى اللَّهُ مُحَمَّداً (ص) أَفْضَلَ مِنْ ذَلِکَ وَ هُوَ أَنَّ اللَّهَ صَلَّى عَلَیْهِ وَ أَمَرَ مَلَائِکَتَهُ أَنْ یُصَلُّو عَلَیْهِ وَ تَعَبَّدَ جَمِیعَ خَلْقِهِ بِالصَّلَاهِ عَلَیْهِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَهِ فَقَالَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً فَلَا یُصَلِّی عَلَیْهِ أَحَدٌ فِی حَیَاتِهِ وَ لَا بَعْدَ وَفَاتِهِ إِلَّا صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ بِذَلِکَ عَشْراً وَ أَعْطَاهُ مِنْ الْحَسَنَاتِ عَشْراً بِکُلِّ صَلَاهٍ صَلَّى عَلَیْهِ وَ لَا یُصَلِّی عَلَیْهِ أَحَدٌ بَعْدَ وَفَاتِهِ إِلَّا وَ هُوَ یَعْلَمُ بِذَلِکَ وَ یَرُدُّ عَلَى الْمُصَلِّی وَ الْمُسَلِّمِ مِثْلَ ذَلِکَ .
ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ دُعَاءَ أُمَّتِهِ فِیمَا یَسْأَلُونَ رَبَّهُمْ جَلَّ ثَنَاؤُهُ مَوْقُوفاً عَنِ الْإِجَابَهِ حَتَّى یُصَلُّوا فِیهِ عَلَیْهِ (ص) فَهَذَا أَکْبَرُ وَ أَعْظَمُ مِمَّا أَعْطَى اللَّهُ آدَمَ (ع).
وَ لَقَدْ أَنْطَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ صُمَّ الصُّخُورِ وَ الشَّجَرَ بِالسَّلَامِ وَ التَّحِیَّهِ لَهُ وَ کُنَّا نَمُرُّ مَعَهُ ص فَلَا یَمُرُّ بِشِعْبٍ وَ لَا شَجَرٍ إِلَّا قَالَتْ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ تَحِیَّهً لَهُ وَ إِقْرَاراً بِنُبُوَّتِهِ (ص).
۹- وَ زَادَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ تَکْرِمَهً بِأَخْذِ مِیثَاقِهِ قَبْلَ النَّبِیِّینَ وَ أَخْذِ مِیثَاقِ النَّبِیِّینَ بِالتَّسْلِیمِ وَ الرِّضَا وَ التَّصْدِیقِ لَهُ فَقَالَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثاقَهُمْ وَ مِنْکَ وَ مِنْ نُوحٍ وَ إِبْراهِیمَ.
وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ النَّبِیِّینَ لَما آتَیْتُکُمْ مِنْ کِتابٍ وَ حِکْمَهٍ ثُمَّ جاءَکُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَکُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ قالَ أَ أَقْرَرْتُمْ وَ أَخَذْتُمْ عَلى ذلِکُمْ إِصْرِی قالُوا أَقْرَرْنا قالَ فَاشْهَدُوا وَ أَنَا مَعَکُمْ مِنَ الشَّاهِدِینَ.
۱۰ – وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ النَّبِیُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ .وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ رَفَعْنا لَکَ ذِکْرَکَ فَلَا یَرْفَعُ رَافِعٌ صَوْتَهُ بِکَلِمَهِ الْإِخْلَاصِ بِشَهَادَهِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حَتَّى یَرْفَعَ صَوْتَهُ مَعَهَا بِأَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ فِی الْأَذَانِ وَ الْإِقَامَهِ وَ الصَّلَاهِ وَ الْأَعْیَادِ وَ الْجُمَعِ وَ مَوَاقِیتِ الْحَجِّ وَ فِی کُلِّ خُطْبَهٍ حَتَّى فِی خُطَبِ النِّکَاحِ وَ فِی الْأَدْعِیَهِ .
ثُمَّ ذَکَرَ الْیَهُودِیُّ مَنَاقِبَ الْأَنْبِیَاءِ وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (ع ) یُثْبِتُ لِلنَّبِیِّ (ص) مَا هُوَ أَعْظَمُ مِنْهَا تَرَکْنَا ذِکْرَهَا طَلَباً لِلِاخْتِصَارِ
[۵] – الحجرات: ۳ إِنَّ الَّذینَ یَغُضُّونَ أَصْواتَهُمْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ أُولئِکَ الَّذینَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوى لَهُمْ مَغْفِرَهٌ وَ أَجْرٌ عَظیمٌ
[۶]- النساء: ۸۰ مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ مَنْ تَوَلَّى فَما أَرْسَلْناکَ عَلَیْهِمْ حَفیظاً
[۷] – التوبه: ۱۲۸ لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنینَ رَؤُفٌ رَحیمٌ
[۸]- الأحزاب: ۶ النَّبِیُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فی کِتابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُهاجِرینَ إِلاَّ أَنْ تَفْعَلُوا إِلى أَوْلِیائِکُمْ مَعْرُوفاً کانَ ذلِکَ فِی الْکِتابِ مَسْطُوراً
[۹]- الأحزاب: ۶۶ یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ یَقُولُونَ یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولاَ
[۱۰] – الأحزاب: ۷ وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ میثاقَهُمْ وَ مِنْکَ وَ مِنْ نُوحٍ وَ إِبْراهیمَ وَ مُوسى وَ عیسَى ابْنِ مَرْیَمَ وَ أَخَذْنا مِنْهُمْ میثاقاً غَلیظاً
[۱۱] – النساء: ۱۶۳ إِنَّا أَوْحَیْنا إِلَیْکَ کَما أَوْحَیْنا إِلى نُوحٍ وَ النَّبِیِّینَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَوْحَیْنا إِلى إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ وَ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ وَ عیسى وَ أَیُّوبَ وَ یُونُسَ وَ هارُونَ وَ سُلَیْمانَ وَ آتَیْنا داوُدَ زَبُوراً
[۱۲]- آلعمران: ۱۱۰ کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لَوْ آمَنَ أَهْلُ الْکِتابِ لَکانَ خَیْراً لَهُمْ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَ أَکْثَرُهُمُ الْفاسِقُونَ
[۱۳] – الأحزاب: ۵۶ إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیماً
[۱۴] – الأحزاب: ۷ وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ میثاقَهُمْ وَ مِنْکَ وَ مِنْ نُوحٍ وَ إِبْراهیمَ وَ مُوسى وَ عیسَى ابْنِ مَرْیَمَ وَ أَخَذْنا مِنْهُمْ میثاقاً غَلیظاً
[۱۵] -آلعمران: ۸۱ وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ میثاقَ النَّبِیِّینَ لَما آتَیْتُکُمْ مِنْ کِتابٍ وَ حِکْمَهٍ ثُمَّ جاءَکُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَکُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ قالَ أَ أَقْرَرْتُمْ وَ أَخَذْتُمْ عَلى ذلِکُمْ إِصْری قالُوا أَقْرَرْنا قالَ فَاشْهَدُوا وَ أَنَا مَعَکُمْ مِنَ الشَّاهِدینَ
[۱۶] – الأحزاب: ۶ النَّبِیُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فی کِتابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُهاجِرینَ إِلاَّ أَنْ تَفْعَلُوا إِلى أَوْلِیائِکُمْ مَعْرُوفاً کانَ ذلِکَ فِی الْکِتابِ مَسْطُوراً
[۱۷] – الشرح: ۴ وَ رَفَعْنا لَکَ ذِکْرَکَ
[۱۸]– متن عربی این فراز به شرح زیر است:
حَتَّى وَصَلَ إِلَى أَنْ قَالَ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ نَاجَى مُوسَى عَلَى جَبَلِ طُورِ سَیْنَاءَ بِثَلَاثِمِائَهٍ وَ ثَلَاثَ عَشْرَهَ کَلِمَهً یَقُولُ لَهُ فِیهَا یا مُوسى إِنِّی أَنَا اللَّهُ فَهَلْ فَعَلَ بِمُحَمَّدٍ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ ؟
قَالَ عَلِیٌّ (ع) لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ (ص) نَاجَاهُ اللَّهُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ فَوْقَ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ رَفَعَهُ عَلَیْهِنَّ فَنَاجَاهُ فِی مَوْطِنَیْنِ أَحَدُهُمَا عِنْدَ سِدْرَهِ الْمُنْتَهى وَ کَانَ لَهُ هُنَاکَ مَقَامٌ مَحْمُودٌ .
ثُمَّ عَرَجَ بِهِ حَتَّى انْتَهَى إِلَى سَاقِ الْعَرْشِ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّى وَ دَنَّى لَهُ رَفْرَفاً أَخْضَرَ أغشی [غُشِیَ] عَلَیْهِ نُورٌ عَظِیمٌ حَتَّى کَانَ فِی دُنُوِّهِ کَقَابِ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنَىوَ هُوَ مِقْدَارُ مَا بَیْنَ الْحَاجِبِ إِلَى الْحَاجِبِ .
وَ نَاجَاهُ بِمَا ذَکَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ قَالَ تَعَالَى “لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ إِنْ تُبْدُوا ما فِی أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحاسِبْکُمْ بِهِ اللَّهُ فَیَغْفِرُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یُعَذِّبُ مَنْ یَشاءُ.”
وَ کَانَتْ هَذِهِ الْآیَهُ قَدْ عُرِضَتْ عَلَى سَائِرِ الْأُمَمِ مِنْ لَدُنْ آدَمَ إِلَى أَنْ بُعِثَ مُحَمَّدٌ ص فَأَبَوْا جَمِیعاً أَنْ یَقْبَلُوهَا مِنْ ثِقْلِهَا وَ قَبِلَهَا مُحَمَّدٌ فَلَمَّا رَأَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْهُ وَ مِنْ أُمَّتِهِ الْقَبُولَخَفَّفَ عَنْهُ ثِقْلَهَا .
فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ “آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ ” ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ تَکَرَّمَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَشْفَقَ عَلَى أُمَّتِهِ مِنْ تَشْدِیدِ الْآیَهِ الَّتِی قَبِلَهَا هُوَ وَ أُمَّتُهُ فَأَجَابَ عَنْ نَفْسِهِ وَ أُمَّتِهِ فَقَالَ ” وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَبِاللَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ ” فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُمُ الْمَغْفِرَهُ وَ الْجَنَّهُ إِذَا فَعَلُوا ذَلِکَ.
فَقَالَ النَّبِیُّ (ص) “سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَکَ رَبَّنا وَ إِلَیْکَ الْمَصِیرُ ” یَعْنِی الْمَرْجِعَ فِی الْآخِرَهِ فَأَجَابَهُ قَدْ فَعَلْتُ بِتَائِبِی أُمَّتِکَ قَدْ أَوْجَبْتُ لَهُمُ الْمَغْفِرَهَ .
ثُمَّ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى أَمَّا إِذَا قَبِلْتَهَا أَنْتَ وَ أُمَّتُکَ وَ قَدْ کَانَتْ عُرِضَتْ مِنْ قَبْلُ عَلَى الْأَنْبِیَاءِ وَ الْأُمَمِ فَلَمْ یَقْبَلُوهَا فَحَقٌّ عَلَیَّ أَنْ أَرْفَعَهَا عَنْ أُمَّتِکَ.
فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَى ” لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها لَها ما کَسَبَتْ مِنْ خَیْرٍ وَ عَلَیْها مَا اکْتَسَبَتْ مِنْ شَرٍّ.
ثُمَّ أَلْهَمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِیَّهُ أَنْ قَالَ “رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا ” فَقَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ أَعْطَیْتُکَ لِکَرَامَتِکَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّ الْأُمَمَ السَّالِفَهَ کَانُوا إِذَا نَسُوا مَا ذُکِّرُوا فَتَحْتُ عَلَیْهِمْ أَبْوَابَ عَذَابِی وَ رَفَعْتُ ذَلِکَ عَنْ أُمَّتِکَ .
فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) ” رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَیْنا إِصْراً کَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِنا” یَعْنِی بِالْآصَارِ الشَّدَائِدَ الَّتِی کَانَتْ عَلَى الْأُمَمِ مِمَّنْ کَانَ قَبْلَ مُحَمَّدٍ
[۱۹] – النجم: ۸ ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّى
[۲۰] – البقره: ۲۸۴ لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ إِنْ تُبْدُوا ما فی أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحاسِبْکُمْ بِهِ اللَّهُ فَیَغْفِرُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یُعَذِّبُ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ
[۲۱] – البقره: ۲۸۵ آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَ قالُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَکَ رَبَّنا وَ إِلَیْکَ الْمَصیرُ
[۲۲]– متن عربی این فراز بشرح زیر است
فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ لَقَدْ رَفَعْتُ عَنْ أُمَّتِکَ الْآصَارَ الَّتِی کَانَتْ عَلَى الْأُمَمِ السَّالِفَهِ.
۱- وَ ذَلِکَ أَنِّی جَعَلْتُ عَلَى الْأُمَمِ أَنْ لَا أَقْبَلَ فِعْلًا إِلَّا فِی بِقَاعِ الْأَرْضِ الَّتِی اخْتَرْتُهَا لَهُمْ وَ إِنْ بَعُدَتْ وَ قَدْ جَعَلْتُ الْأَرْضَ لَکَ وَ لِأُمَّتِکَ طَهُوراً وَ مَسْجِداً فَهَذِهِ مِنَ الْآصَارِ وَ قَدْ رَفَعْتُهَا عَنْ أُمَّتِکَ .
۲- وَ قَدْ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَهُ تَحْمِلُ قَرَابِینَهَا عَلَى أَعْنَاقِهَا إِلَى الْبَیْتِ الْمَقْدِسِ فَمَنْ قَبِلْتُ ذَلِکَ مِنْهُ أَرْسَلْتُ عَلَى قُرْبَانِهِ نَاراً تَأْکُلْهُ وَ إِنْ لَمْ أَقْبَلْ ذَلِکَ مِنْهُ رَجَعَ بِهِ مَثْبُوراً وَ قَدْ جَعَلْتُ قُرْبَانَ أُمَّتِکَ فِی بُطُونِ فُقَرَائِهَا وَ مَسَاکِینِهَا فَمَنْ قَبِلْتُ ذَلِکَ مِنْهُ أُضَاعِفُ لَهُ الثَّوَابَ أَضْعَافاً مُضَاعَفَهً وَ إِنْ لَمْ أَقْبَلْ ذَلِکَ مِنْهُ رَفَعْتُ عَنْهُ بِهِ عُقُوبَاتِ الدُّنْیَا وَ قَدْ رَفَعْتُ ذَلِکَ عَنْ أُمَّتِکَ وَ هِیَ مِنَ الْآصَارِ الَّتِی کَانَتْ.
۳- وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَهُ مَفْرُوضاً عَلَیْهِمْ صَلَاتُهَا فِی کَبِد اللَّیْلِ وَ أَنْصَافِ النَّهَارِ وَ هِیَ مِنَ الشَّدَائِدِ الَّتِی کَانَتْ وَ قَدْ رَفَعْتُهَا عَنْ أُمَّتِکَ وَ فَرَضْتُ عَلَیْهِمْ صَلَاتَهُمْ فِی أَطْرَافِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ فِی أَوْقَاتِ نَشَاطِهِمْ .
۴- وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَهُ مَفْرُوضاً عَلَیْهِمْ خَمْسُونَ صَلَاهً فِی خَمْسِینَ وَقْتاً وَ هِیَ مِنَ الْآصَارِ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ وَ قَدْ رَفَعْتُهَا عَنْ أُمَّتِکَ .
۵- وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَهُ حَسَنَتُهُمْ بِحَسَنَهٍ وَاحِدَهٍ وَ سَیِّئَتُهُمْ بِسَیِّئَهٍ وَاحِدَهٍ وَ جَعَلْتُ لِأُمَّتِکَ الْحَسَنَهَ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا وَ السَّیِّئَهَ بِوَاحِدَهٍ .
۶- وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَهُ إِذَا نَوَى أَحَدُهُمْ حَسَنَهً لَمْ تُکْتَبْ لَهُمْ وَ إِذَا هَمَّ بِالسَّیِّئَهِ کَتَبْتُهَا عَلَیْهِمْ وَ إِنْ لَمْ یَفْعَلْهَا وَ قَدْ رَفَعْتُ ذَلِکَ عَنْ أُمَّتِکَ فَإِذَا هَمَّ أَحَدُهُمْ بِسَیِّئَهٍ وَ لَمْ یَعْمَلْهَا لَمْ تُکْتَبْ عَلَیْهِ وَ إِذَا هَمَّ أَحَدُهُمْ بِحَسَنَهٍ وَ لَمْ یَعْمَلْهَا کُتِبَتْ لَهُ حَسَنَهٌ.
۷- وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَهُ إِذَا أَذْنَبُوا کَتَبْتُ ذُنُوبَهُمْ عَلَى أَبْوَابِهِمْ وَ جَعَلْتُ تَوْبَتَهُمْ مِنَ الذَّنْبِ أَنْ أُحَرِّمَ عَلَیْهِمْ بَعْدَ التَّوْبَهِ أَحَبَّ الطَّعَامِ إِلَیْهِمْ
۸- وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَهُ یَتُوبُ أَحَدُهُمْ مِنَ الذَّنْبِ الْوَاحِدِ الْمِائَهَ سَنَهٍ وَ الْمِائَتَیْ سَنَهٍ ثُمَّ لَمْ أَقْبَلْ تَوْبَتَهُ دُونَ أَنْ أُعَاقِبَهُ فِی الدُّنْیَا بِعُقُوبَهٍ وَ قَدْ رَفَعْتُ ذَلِکَ عَنْ أُمَّتِکَ وَ إِنَّ الرَّجُلَ مِنْ أُمَّتِکَ لَیُذْنِبُ الْمِائَهَ سَنَهٍ ثُمَّ یَتُوبُ وَ یَنْدَمُ طَرْفَهَ عَیْنٍ فَأَغْفِرُ لَهُ ذَلِکَ کُلَّهُ وَ أَقْبَلُ تَوْبَتَهُ.
۹- وَ کَانَتِ الْأُمَمُ السَّالِفَهُ إِذَا أَصَابَهُمْ أَذَى نَجَسٍ قَرَضُوهُ مِنْ أَجْسَادِهِمْ وَ قَدْ جَعَلْتُ الْمَاءَ طَهُوراً لِأُمَّتِکَ مِنْ جَمِیعِ الْأَنْجَاسِ وَ الصَّعِیدَ فِی الْأَوْقَاتِ وَ هَذِهِ الْآصَارُ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ رَفَعْتُهَا عَنْ أُمَّتِکَ.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) اللَّهُمَّ إِذْ قَدْ فَعَلْتَ ذَلِکَ بِی فَزِدْنِی فَأَلْهَمَهُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ أَنْ قَالَ “رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَهَ لَنا بِهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ فَعَلْتُ ذَلِکَ بِأُمَّتِکَ وَ قَدْ رَفَعْتُ عَنْهُمْ عَظِیمَ بَلَایَا الْأُمَمِ وَ ذَلِکَ حُکْمِی فِی جَمِیعِ الْأُمَمِ أَنْ لَا أُکَلِّفَ نَفْساً فَوْقَ طَاقَتِهَا .
[۲۳]– متن عربی این فراز بشرح زیر است:
قَالَ” وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا” قَالَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى قَدْ فَعَلْتُ ذَلِکَ بِتَائِبِی أُمَّتِکَ .
ثُمَّ قَالَ” فَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْکافِرِینَ” قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ فَعَلْتُ ذَلِکَ وَ جَعَلْتُ أُمَّتَکَ یَا مُحَمَّدُ کَالشَّامَهِ الْبَیْضَاءِ فِی الثَّوْرِ الْأَسْوَدِ هُمُ الْقَادِرُونَ وَ هُمُ الْقَاهِرُونَ یَسْتَخْدِمُونَ وَ لَا یُسْتَخْدَمُونَ لِکَرَامَتِکَ وَ حَقٌّ عَلَیَّ أَنْ أُظْهِرَ دِینَکَ عَلَى الْأَدْیَانِ حَتَّى لَا یَبْقَى فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ لَا غَرْبِهَا دِیْنٌ إِلَّا دِینُکَ وَ یُؤَدُّونَ إِلَى أَهْلِ دِینِکَ الْجِزْیَهَ وَ هُمْ صَاغِرُونَ .
[۲۴] – البقره: ۲۸۶ لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها لَها ما کَسَبَتْ وَ عَلَیْها مَا اکْتَسَبَتْ رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسینا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَیْنا إِصْراً کَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَهَ لَنا بِهِ وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا فَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْکافِرینَ
[۲۵] – متن عربی این فراز بشرح زیر است:
“وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَهً أُخْرى عِنْدَ سِدْرَهِ الْمُنْتَهى عِنْدَها جَنَّهُ الْمَأْوى إِذْ یَغْشَى السِّدْرَهَ ما یَغْشى ما زاغَ الْبَصَرُ وَ ما طَغى لَقَدْ رَأى مِنْ آیاتِ رَبِّهِ الْکُبْرى” فَهَذَاأَعْظَمُ یَا أَخَا الْیَهُودِ مِنْ مُنَاجَاتِهِ لِمُوسَى (ع )عَلَى طُورِ سَیْنَاءَ .
ثُمَّ زَادَ اللَّهُ لِمُحَمَّدٍ (ص) أَنْ مَثَّلَ النَّبِیِّینَ فَصَلَّى بِهِمْ وَ هُمْ خَلْفَهُ یَقْتَدُونَ بِهِ وَ لَقَدْ عَایَنَ تِلْکَ اللَّیْلَهَ الْجَنَّهَ وَ النَّارَ وَ عُرِجَ بِهِ إِلَى سَمَاءٍ سَمَاءٍ فَسَلَّمَتْ عَلَیْهِ الْمَلَائِکَهُ فَهَذَا أَکْثَرُ مِنْ ذَلِکَ
[۲۶] – النجم: ۱۷- ۱۳ وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَهً أُخْرى / عِنْدَ سِدْرَهِ الْمُنْتَهى / عِنْدَها جَنَّهُ الْمَأْوى / إِذْ یَغْشَى السِّدْرَهَ ما یَغْشى / ما زاغَ الْبَصَرُ وَ ما طَغى / لَقَدْ رَأى مِنْ آیاتِ رَبِّهِ الْکُبْرى
[۲۷] –متن عربی این فراز بشرح زیر است
قَالَ الْیَهُودِیُّ. فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَلْقَى عَلَى مُوسَى مَحَبَّهً مِنْهُ فَقَالَ (ع) لَهُ لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ (ص ) أَلْقَى عَلَیْهِ مَحَبَّهً مِنْهُ فَسَمَّاهُ حَبِیباً وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى جَلَّ ثَنَاؤُهُ أَرَى إِبْرَاهِیمَ صُورَهَ مُحَمَّدٍ وَ أُمَّتِهِ فَقَالَ یَا رَبِّ مَا رَأَیْتُ مِنْ أُمَمِ الْأَنْبِیَاءِ أَنْوَرَ وَ لَا أَزْهَرَ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّهِ فَمَنْ هَذَا فَنُودِیَ هَذَا مُحَمَّدٌ حَبِیبِی لَا حَبِیبَ لِی مِنْ خَلْقِی غَیْرُهُأَجْرَیْتُ ذِکْرَهُ قَبْلَ أَنْ أَخْلُقَ سَمَائِی وَ أَرْضِی وَ سَمَّیْتُهُ نَبِیّاً وَ أَبُوکَ آدَمُ یَوْمَئِذٍ مِنَ الطِّینِ مَاأَجْرَیْتُ فِیهِ رُوحَهُ وَ لَقَدْ أُلْقِیتَ أَنْتَ مَعَهُ فِی الذِّرْوَهِ الْأُولَى وَ أَقْسَمَ بِحَیَاتِهِ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ “لَعَمْرُکَ إِنَّهُمْ لَفِی سَکْرَتِهِمْ یَعْمَهُونَ” أَیْ وَ حَیَاتِکَ یَا مُحَمَّدُ وَ کَفَى بِهَذَا رِفْعَهً وَ شَرَفاً مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ رُتْبَهً.
[۲۸] – الحجر: ۷۲ لَعَمْرُکَ إِنَّهُمْ لَفی سَکْرَتِهِمْ یَعْمَهُونَ
[۲۹]– متن عربی این فراز بشرح زیر است:
قَالَ الْیَهُودِیُّ فَأَخْبِرْنِی عَمَّا فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ أُمَّتَهُ عَلَى سَائِرِ الْأُمَمِ قَالَ (ع) لَقَدْ فَضَّلَ اللَّهُ أُمَّتَهُ (ص) عَلَى سَائِرِ الْأُمَمِ بِأَشْیَاءَ کَثِیرَهٍ أَنَا أَذْکُرُ لَکَ مِنْهَا قَلِیلًا مِنْ کَثِیرٍ.
۱- مِنْ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ .
۲- وَ مِنْ ذَلِکَ أَنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهِ وَ جَمَعَ اللَّهُ الْخَلْقَ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ سَأَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ النَّبِیِّینَ هَلْ بَلَّغْتُمْ فَیَقُولُونَ نَعَمْ فَیَسْأَلُ الْأُمَمَ فَیَقُولُونَ ما جاءَنا مِنْ بَشِیرٍ وَ لا نَذِیرٍ فَیَقُولُ اللَّهُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِذَلِکَ لِلنَّبِیِّینَ مَنْ شُهَدَاؤُکُمُ الْیَوْمَ فَیَقُولُونَ مُحَمَّدٌ وَ أُمَّتُهُ فَتَشْهَدُ لَهُمْ أُمَّهُ مُحَمَّدٍ بِالتَّبْلِیغِ وَ تُصَدَّقُ شَهَادَتُهُمْ وَ شَهَادَهُ مُحَمَّدٍ (ص) فَیُؤْمِنُونَ عِنْدَ ذَلِکَ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَى لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً یَقُولُ یَکُونُ مُحَمَّدٌ عَلَیْکُمْ شَهِیداً أَنَّکُمْ قَدْ بَلَّغْتُمُ الرِّسَالَهَ .
۳- وَ مِنْهَا أَنَّهُمْ أَوَّلُ النَّاسِ حِسَاباً وَ أَسْرَعُهُمْ دُخُولًا إِلَى الْجَنَّهِ قَبْلَ سَائِرِ الْأُمَمِ کُلِّهَا.
۴- وَ مِنْهَا أَیْضاً أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَرَضَ عَلَیْهِمْ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ خَمْسَ صَلَوَاتٍ فِی خَمْسَهِ أَوْقَاتٍ اثْنَتَانِ بِاللَّیْلِ وَ ثَلَاثٌ بِالنَّهَارِ ثُمَّ جَعَلَ هَذِهِ الْخَمْسَ صَلَوَاتٍ تَعْدِلُ خَمْسِینَ صَلَاهً. وَ جَعَلَهَا کَفَّارَهَ خَطَایَاهُمْ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ “إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ” یَقُولُ صَلَاهُ الْخَمْسِ تُکَفِّرُ الذُّنُوبَ مَا اجْتُنِبَتِ الْکَبَائِرُ .
۵- وَ مِنْهَا أَیْضاً أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى جَعَلَ لَهُمُ الْحَسَنَهَ الْوَاحِدَهَ الَّتِی یَهُمُّ بِهَا الْعَبْدُ وَ لَا یَعْمَلُهَا حَسَنَهً وَاحِدَهً یَکْتُبُهَا لَهُ فَإِنْ عَمِلَهَا کُتِبَتْ لَهُ عَشْرُ حَسَنَاتٍ وَ أَمْثَالُهَا إِلَى سَبْعِمِائَهِ ضِعْفٍ فَصَاعِداً .
۶- وَ مِنْهَا أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُدْخِلُ الْجَنَّهَ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْأُمَّهِ سَبْعِینَ أَلْفاً بِغَیْرِ حِسَابٍ وَ وُجُوهُهُمْ مِثْلُ الْقَمَرِ لَیْلَهَ الْبَدْرِ وَ الَّذِینَ یَلُونَهُمْ عَلَى أَحْسَنِ مَا یَکُونُ الْکَوْکَبُ الدُّرِّیُّ فِی أُفُقِ السَّمَاءِ وَ الَّذِینَ یَلُونَهُمْ عَلَى أَشَدِّ کَوْکَبٍ فِی السَّمَاءِ إِضَاءَهً وَ لَا اخْتِلَافَ بَیْنَهُمْ وَ لَا تَبَاغُضَ بَیْنَهُمْ.
۷- وَ مِنْهَا أَنَّ الْقَاتِلَ مِنْهُمْ عَمْداً إِنْ شَاءَ أَوْلِیَاءُ الْمَقْتُولِ أَنْ یَعْفُوا عَنْهُ فَعَلُوا وَ إِنْ شَاءُوا قَبِلُوا الدِّیَهَ وَ عَلَى أَهْلِ التَّوْرَاهِ وَ هُمْ أَهْلُ دِینِکَ یُقْتَلُ الْقَاتِلُ وَ لَا یُعْفَى عَنْهُ وَ لَا تُؤْخَذُ مِنْهُ دِیَهٌ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ” ذلِکَ تَخْفِیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ رَحْمَهٌ “.
۸- وَ مِنْهَا أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ فَاتِحَهَ الْکِتَابِ نِصْفَهَا لِنَفْسِهِ وَ نِصْفَهَا لِعَبْدِهِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى قَسَمْتُ بَیْنِی وَ بَیْنَ عَبْدِی هَذِهِ السُّورَهَ فَإِذَا قَالَ أَحَدُهُمْ الْحَمْدُ لِلَّهِ فَقَدْحَمِدَنِی وَ إِذَا قَالَ رَبِّ الْعالَمِینَ فَقَدْ عَرَفَنِی وَ إِذَا قَالَ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ فَقَدْ مَدَحَنِی وَ إِذَا قَالَ مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ فَقَدْ أَثْنَى عَلَیَّ وَ إِذَا قَالَ إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ فَقَدْصَدَقَ عَبْدِی فِی عِبَادَتِی بَعْدَ مَا سَأَلَنِی.
وَ بَقِیَّهُ هَذِهِ السُّورَهِ لَهُ .
۹- وَ مِنْهَا أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى بَعَثَ جَبْرَائِیلَ (ع) إِلَى النَّبِیِّ ص أَنْ بَشِّرْ أُمَّتَکَ بِالزَّیْنِ وَ السَّنَاءِ وَ الرِّفْعَهِ وَ الْکَرَامَهِ وَ النَّصْرِ
۱۰- و مِنْهَا أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَبَاحَهُمْ صَدَقَاتِهِمْ یَأْکُلُونَهَا وَ یَجْعَلُونَهَا فِی بُطُونِ فُقَرَائِهِمْ یَأْکُلُونَ مِنْهَا وَ یُطْعِمُونَ وَ کَانَتْ صَدَقَاتُ مَنْ قَبْلَهُمْ مِنَ الْأُمَمِ الْمُؤْمِنِینَ یَحْمِلُونَهَا إِلَى مَکَانٍ قَصِیٍّ فَیُحْرِقُونَهَا بِالنَّارِ.
۱۱- وَ مِنْهَا أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ الشَّفَاعَهَ لَهُمْ خَاصَّهً دُونَ الْأُمَمِ وَ اللَّهُ تَعَالَى یَتَجَاوَزُ عَنْ ذُنُوبِهِمُ الْعِظَامِ لِشَفَاعَهِ نَبِیِّهِمْ (ص).
۱۲- وَ مِنْهَا أَنْ یُقَالَ یَوْمَ الْقِیَامَهِ لِیَتَقَدَّمِ الْحَامِدُونَ فَتَقَدَّمُ أُمَّهُ مُحَمَّدٍ (ص) قَبْلَ الْأُمَمِ وَ هُوَ مَکْتُوبٌ أُمَّهُ مُحَمَّدٍ الْحَامِدُونَ یَحْمَدُونَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى کُلِّ مَنْزِلَهٍ وَ یُکَبِّرُونَهُ عَلَى کُلِّ نحد [نَجْدٍ] مُنَادِیهِمْ فِی جَوْفِ السَّمَاءِ لَهُ دَوِیٌّ کَدَوِیِّ النَّحْلِ .
۱۳- وَ مِنْهَا أَنَّ اللَّهَ لَا یُهْلِکُهُمْ بِجُوعٍ وَ لَا یَجْمَعُهُمْ عَلَى ضَلَالَهٍ وَ لَا یُسَلِّطُ عَلَیْهِمْ عَدُوّاً مِنْ غَیْرِهِمْ وَ لَا یُسَاخُ بِبَقِیَّتِهِمْ وَ جَعَلَ لَهُمُ الطَّاعُونَ شَهَادَهً .
۱۴- وَ مِنْهَا أَنَّ اللَّهَ جَعَلَ لِمَنْ صَلَّى عَلَى نَبِیِّهِ عَشْرَ حَسَنَاتٍ وَ مَحَا عَنْهُ عَشْرَ سَیِّئَاتٍ وَ رَدَّ اللَّهُ سُبْحَانَهُ عَلَیْهِ مِثْلَ صَلَاتِهِ عَلَى النَّبِیِّ (ص).
۱۵- وَ مِنْهَا أَنَّهُ جَعَلَهُمْ أَزْوَاجاً ثَلَاثَهً أُمَماً “فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ “ وَ” مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ” وَ”مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ” وَ السَّابِقُ بِالْخَیْرَاتِ یَدْخُلُ الْجَنَّهَ بِغَیْرِ حِسَابٍ وَ الْمُقْتَصِدُیُحاسَبُ حِساباً یَسِیراً وَ الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ مَغْفُورٌ لَهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ .
۱۶- وَ مِنْهَا أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ تَوْبَتَهُمُ النَّدَمَ وَ الِاسْتِغْفَارَ وَ التَّرْکَ لِلْإِصْرَارِ وَ کَانَتْ بَنُو إِسْرَائِیلَ تَوْبَتُهُمْ قَتْلَ النَّفْسِ
۱۷- وَ مِنْهَا قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِنَبِیِّهِ (ص) “أُمَّتُکَ هَذِهِ مَرْحُومَهٌ ” عَذَابُهَا فِی الدُّنْیَا الزَّلْزَلَهُ وَ الْفَقْرُ.
۱۸- وَ مِنْهَا أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَکْتُبُ لِلْمَرِیضِ الْکَبِیرَ مِنَ الْحَسَنَاتِ عَلَى حَسَبِ مَا کَانَ یَعْمَلُ فِی شَبَابِهِ وَ صِحَّتِهِ مِنْ أَعْمَالِ الْخَیْرِ یَقُولُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ لِلْمَلَائِکَهِ اسْتَکْتِبُوا لِعَبْدِی مِثْلَ حَسَنَاتِهِ قَبْلَ ذَلِکَ مَا دَامَ فِی وَثَاقِی.
۱۹- وَ مِنْهَا أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَلْزَمَ أُمَّهَ مُحَمَّدٍ (ص) کَلِمَهَ التَّقْوَى وَ جَعَلَ بَدْءَ الشَّفَاعَهِ لَهُمْ فِی الْآخِرَهِ.
۲۰-وَ مِنْهَا أَنَّ النَّبِیَّ ص رَأَى فِی السَّمَاءِ لَیْلَهَ عُرِجَ بِهِ إِلَیْهَا مَلَائِکَهً قِیَاماً وَ رُکُوعاً مُنْذُ خُلِقُوافَقَالَ یَا جَبْرَئِیلُ هَذِهِ هِیَ الْعِبَادَهُ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ صَدَقْتَ یَا مُحَمَّدُ فَاسْأَلْ رَبَّکَ أَنْ یُعْطِیَ أُمَّتَکَ الْقُنُوتَ وَ الرُّکُوعَ وَ السُّجُودَ فِی صَلَاتِهِمْ فَأَعْطَاهُمُ اللَّهُ تَعَالَى ذَلِکَ فَأُمَّهُ مُحَمَّدٍ (ص) یَقْتَدُونَ بِالْمَلَائِکَهِ الَّذِینَ فِی السَّمَاءِ قَالَ النَّبِیُّ (ص) “إِنَّ الْیَهُودَیَحْسُدُونَکُمْ عَلَى صَلَاتِکُمْ وَ رُکُوعِکُمْ وَ سُجُودِکُمْ “.
[۳۰] – آلعمران: ۱۱۰ کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لَوْ آمَنَ أَهْلُ الْکِتابِ لَکانَ خَیْراً لَهُمْ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَ أَکْثَرُهُمُ الْفاسِقُونَ
[۳۱] – البقره: ۱۴۳ وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّهً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهیداً وَ ما جَعَلْنَا الْقِبْلَهَ الَّتی کُنْتَ عَلَیْها إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَنْ یَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ یَنْقَلِبُ عَلى عَقِبَیْهِ وَ إِنْ کانَتْ لَکَبیرَهً إِلاَّ عَلَى الَّذینَ هَدَى اللَّهُ وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُضیعَ إیمانَکُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحیمٌ
[۳۲] — هود: ۱۱۴ وَ أَقِمِ الصَّلاهَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى لِلذَّاکِرینَ
[۳۳] – البقره: ۱۷۸ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصاصُ فِی الْقَتْلى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخیهِ شَیْءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَیْهِ بِإِحْسانٍ ذلِکَ تَخْفیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ رَحْمَهٌ فَمَنِ اعْتَدى بَعْدَ ذلِکَ فَلَهُ عَذابٌ أَلیمٌ
[۳۴] – الفاتحه: ۵ إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ
[۳۵] – الفتح / ۲۶: و الزمهم کلمه التقوی وکانوا احقّ بها و اهلها
[۳۶] –متن عربی این فراز بشرح زیر است
فَالْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی اخْتَصَّ أُمَّهَ مُحَمَّدٍ بِهَذِهِ الْکَرَامَهِ فَبَعَثَ إِلَیْهِمْ خَیْرَ النَّبِیِّینَ وَ وَفَّقَهُمْ لِلِاقْتِدَاءِ بِالْمَلَائِکَهِ الَّذِینَ هُمْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ نَسَخَ بِکِتَابِهِمْ کُلَّ کِتَابٍ نَزَلَ مِنَ السَّمَاءِ وَ جَعَلَهُ مُهَیْمِناً مِنَ الْکُتُبِ وَ جَعَلَهُمْ یَدْخُلُونَ الْجَنَّهَ قَبْلَ سَائِرِ الْأُمَمِ کُلِّهَا کَرَامَهً مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ رَحْمَهً اخْتَصَّهُمْ بِهَا.
ثبت دیدگاه